Παρασκευή 29 Μαρτίου 2024 -

Γιατί οι χώρες της Βαλτικής θέλουν να μετακινηθούν σε άλλο τμήμα της Ευρώπης



Αν τυχόν θεωρείτε ότι τα τρία κράτη της Βαλτικής -Λιθουανία, Λετονία και Εσθονία- είναι ανατολικοευρωπαϊκά, μετα-σοβιετικά κράτη, προσέξτε να μην το αναφέρετε στους πολιτικούς τους. Είναι υπερήφανοι Βορειοευρωπαίοι ή ακόμα και Σκανδιναβοί και θα διαφωνήσουν με όσους διαφωνούν.

Την περασμένη εβδομάδα, οι πρεσβευτές και των τριών κρατών της Βαλτικής στη Γερμανία υπέγραψαν μια επιστολή προς τον εκδότη της ημερήσιας εφημερίδας Die Zeit, ζητώντας του να εξαιρέσει τις χώρες της Βαλτικής από μια σειρά "διάδοχων κρατών" της Σοβιετικής Ένωσης που συνδέονται με την 25η επέτειο από την πτώση της αυτοκρατορίας. Η επιστολή, που πήρε μεγάλη δημοσιότητα στη Βαλτική, εξηγούσε ότι η σοβιετική κατοχή ήταν παράνομη και δεν αναγνωρίστηκε ποτέ επίσημα από τη Δύση.

Την Κυριακή, ο Artis Pabriks, πρώην υπουργός Εξωτερικών της Λετονίας και σήμερα μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ανήρτησε με ενθουσιασμό στο λογαριασμό του στο Twitter ένα link από την ιστοσελίδα του Τμήματος Στατιστικών των Ηνωμένων Εθνών, προσθέτοντας, ότι "ο ΟΗΕ αλλάζει επίσημα το status των χωρών της Βαλτικής από Ανατολική Ευρώπη σε Βόρεια Ευρώπη. Εκεί ανήκουμε". Παρότι ο Pabriks δεν είχε δίκιο –η καταχώριση του ΟΗΕ δεν έχει αλλάξει εδώ και σχεδόν δύο δεκαετίες- το tweet "πυροδότησε" δημοσιεύματα στον Τύπο σχετικά με την αλλαγή του status αλλά και αντιδράσεις συμπάθειας από τους πολιτικούς. "Επιτέλους", έγραψε στο Facebook ο Marko Mihkelson, επικεφαλής της επιτροπής εξωτερικών υποθέσεων του εσθονικoύ κοινοβουλίου. "Είναι απόλυτα λογικό από γεωγραφική και γεωπολιτική άποψη".

Αυτό το μελανό σημείο δεν είναι νέα είδηση. Το 2014, όταν η Guardian δημιούργησε το δίκτυο της Νέας Ανατολής –ένα δίκτυο συνεργατών από την περιοχή που είναι γνωστή ως Ανατολική Ευρώπη- η Λιθουανή πρεσβευτής στο Λονδίνο αντιτέθηκε στο να θεωρηθεί η χώρα της τμήμα του "μετα-σοβιετικού κόσμου". Την αγανάκτήση του είχε εκφράσει και ο τότε πρόεδρος της Εσθονίας, Toomas Hendrik Ilves. "Ίσως η Guardian μπορεί να συμπεριλάβει τις ΗΠΑ στο τομέα των πρώην βρετανικών αποικιών", έγραφε στο tweeter του.

Τα επιχειρήματα αυτά, ωστόσο, δεν βγάζουν και πολύ νόημα. Είτε το ήθελαν είτε όχι, οι χώρες της Βαλτικής υπήρξαν τμήμα της Σοβιετικής Ένωσης. Ήταν μέρος του οικονομικού σχεδιασμού της και της πολιτικής της για τη μετανάστευση, μια ιστορία που είναι πολύ πιο πρόσφατη από το αποικιακό παρελθόν των ΗΠΑ ή σχεδόν οποιοδήποτε πρώην μέρος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Οι μεγάλες, συχνά στερούμενες πολιτικών δικαιωμάτων, ρωσικές μειονότητες των εθνών της Βαλτικής είναι μια μόνιμη κληρονομιά του σοβιετικού παρελθόντος, με το Concord, το κόμμα που εκπροσωπεί τον ρωσόφωνο πληθυσμό στη Λετονία, να κερδίζει την πλειονότητα των ψήφων στις τελευταίες κοινοβουλευτικές εκλογές. "Μετα-σοβιετικός" δεν αποτελεί προσβολή, αλλά μια δήλωση ενός γεγονότος.

Πηγαίνοντας ακόμη πιο πίσω, η Λετονία, η Λιθουανία και η Εσθονία πέρασαν το μεγαλύτερο μέρος των δύο τελευταίων αιώνων, ως υποτελείς στη Ρωσία αυτοκρατορίες. Ο ρωσικός στρατός μπορεί να τους ανάγκασε να κλίνουν ανατολικά αντί βόρεια, προς τη Σουηδία, ή δυτικά, προς τη Γερμανία σε ολόκληρη τη Βαλτική Θάλασσα.

Ωστόσο, η επιθυμία των χωρών της Βαλτικής να είναι μέρος της Ευρώπης βασίζεται σε καλούς λόγους. 

Οι μικρές χώρες έχουν ένα πρόβλημα: Λίγοι άνθρωποι που δεν κατάγονται από αυτές μπορούν να τις εντοπίσουν στο χάρτη. Για τους επενδυτές που κάθονται στα σικ γραφεία τους στη Νέα Υόρκη, το Λονδίνο και τη Σιγκαπούρη, "μετα-σοβιετικός"  πρακτικά σημαίνει "ρωσικός" και "ανατολικοευρωπαϊκός" σημαίνει "μετα-κομμουνιστικός". Αυτά μεταφέρουν συνειρμικά μαζί τους τη διαφθορά, τη φτώχεια και τον κίνδυνο ρωσικής εισβολής -το τελευταίο λαμβάνεται πολύ σοβαρά υπόψιν από τις ίδιες τις κυβερνήσεις των χωρών της Βαλτικής. Η συμμετοχή στο ΝΑΤΟ είναι μια άμυνα, αλλά δεν αλλάζει την απόσταση μεταξύ της Ρωσίας των χωρών αυτών. Η ψυχολογική απόσταση -του είδους που επιδιώκουν οι Πολωνοί όταν ζητούν η χώρα τους να αποτελεί τμήμα της Κεντρικής και όχι της Ανατολικής Ευρώπης- θα πρεπει να επαρκεί ελλείψει καλύτερης εναλλακτικής.

Και έπειτα υπάρχει η βαλτική μέθοδος να βάζεις υψηλούς στόχους και έπειτα να εργάζεσαι με πείσμα για να τους πετύχεις. Στη Λετονία, πολλοί αντέδρασαν στο tweet του Pabriks με χλευασμούς, επισημαίνοντας ότι η χώρα είναι μία από τις φτωχότερες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ οι σκανδιναβικές χώρες είναι από τις πλουσιότερες. Από τεχνική άποψη, αυτό είναι αλήθεια. Σε όρους κατά κεφαλήν ΑΕΠ, η Εσθονία, το πλουσιότερο από τα τρία έθνη, φτάνει μόνο στο 1/3 της οικονομικής παραγωγής της Δανίας ή της Σουηδίας, ενώ κατά 59% φτωχότερη σε σχέση με τη Φινλανδία.

Το χάσμα με την Σκανδιναβία

Ονομαστικό κατά κεφαλήν ΑΕΠ, δολάρια ΗΠΑ, 2016

View

Από οικονομική άποψη, η σχέση των χωρών της Βαλτικής με τις Σκανδιναβικές χώρες προσεγγίζει αυτή που είχε η Ανατολική Γερμανία με τη Δυτική πριν από την επανένωση της χώρας. Λίγο περισσότερο από 25 χρόνια αργότερα, η οικονομική παραγωγή στα ανατολικά γερμανικά κρατίδια  αντιστοιχεί στα 2/3 αυτής των δυτικών κρατιδίων.  Τα κράτη της Βαλτικής θα ήθελαν να πάρουν τα πάνω τους, όπως η πρώην Ανατολική Γερμανία, γνωρίζοντας πολύ καλά ότι δεν θα λάβουν ποτέ την τεράστια ενίσχυση που έλαβαν τα νέα κρατίδια της Γερμανίας. Αυτό είναι το είδος του μεγαλόπνου στόχου που είχαν βάλει οι χώρες της Βαλτικής αμέσως μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης: ένταξη στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Έμοιαζε μακρινός τη δεκαετία του '90 και χρειάστηκε αποφασιστικότητα και θυσίες, αλλά πέτυχε. Η Εσθονία και η Λετονία είναι πλέον μέλη του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης -το κλαμπ των ανεπτυγμένων εθνών που συστάθηκε για να μοιραστούν μεταξύ τους τις βέλτιστες πρακτικές διακυβέρνησης και οικονομικής διαχείρισης.

Η ανακήρυξή τους ως τμήμα της Βόρειας Ευρώπης έχει στόχο να λειτουργήσει με τον ίδιο τρόπο. Πρώτα  το λες, μετά αρχίζεις να το πιστεύεις. Στις αρχές του προηγούμενου έτους, το Ταλίν (πρωτεύουσα της Εσθονίας) υπέγραψε μια συμφωνία με το Ελσίνκι (φιλανδική πρωτεύουσα) για την κατασκευή μιας σιδηροδρομικής γραμμής που θα ενώνει τις δύο πόλεις μέσω ενός υποθαλάσσιου τούνελ μήκους 90 χμ Με εκτιμώμενο κόστος 14 δισ. δολαρίων, θα καταφέρει να μετατρέψει τις δύο πόλεις σε μία ενιαία μητρόπολη, "προσδένοντας" τη βαλτική στη σκανδιναβία. Δεν είναι σαφές πότε θα ολοκληρωθεί το έργο, ωστόσο η Φινλανδία -όχι μόνο η Εσθονία- δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον: θα έχει καλύτερη εδαφική επαφή με τη Ρωσία και την υπόλοιπη Ευρώπη. 

Σε τελική ανάλυση, οι φιλοδοξίες των χωρών της Βαλτικής για ένταξη σε ένα διαφορετικό μέρος της Ευρώπης, υπηρετούν το σκοπό της μεγαλύτερης ευρωπαϊκής ομοιογένειας. Η ΕΕ έχει πετύχει μέτρια αποτελέσματα στην κατεύθυνση αυτή παρά τις καλύτερες των προθέσεων της και πιθανότατα δεν θα μπορούσε να πετύχει σχετική οικονομική ομοιογένεια χωρίς έναν κεντρικό προϋπογισμό σαν αυτό που είχε η ενοποιημένη Γερμανία. Το ότι οι τρεις χώρες της Βαλτικής είναι αποφασισμένα να το δοκιμάσουν οι ίδιες είναι αξιέπαινο, παρά το γεγονός ότι εκ πρώτης όψεως φαίνεται σαν να είναι απλώς δυσαρεστημένες με τη γεωγραφία τους.