Ο Δημήτρης Καραδήμας, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Φιλολογίας του ΕΚΠΑ σχολιάζει τις αλλαγές στο Γυμνάσιο, την υποβάθμιση των αρχαίων αλλά και την αξία των αρχαίων ελληνικών.
της Αρτεμις Μάντη
Ποια είναι η σπουδαιότητα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας για το σύγχρονο κόσμο;
Ο σύγχρονος κόσμος του οποίου αποτελούμε μέρος έχει αναπτύξει τον δικό του πολιτισμό. Ο κόσμος αυτός έχει το βλέμμα του στραμμένο κυρίως – και δικαίως – στη διαχείριση των σημερινών προβλημάτων, στην κάλυψη των σημερινών αναγκών και στον καθορισμό της μελλοντικής του πορείας. Ταυτόχρονα, όμως, ο σημερινός μας πολιτισμός (που καθορίζει και τη στάση μας απέναντι στο παλαιό και το νέο) έχει τις ρίζες και τη βάση του στο παρελθόν και, πολύ συγκεκριμένα, στην αρχαιοελληνική, τη ρωμαϊκή και τη χριστιανική κληρονομιά. Αυτή η κληρονομιά έχει παίξει κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση της σημερινής μορφής του πολιτισμού μας και έχει καθορίσει την ταυτότητα του σύγχρονου κόσμου. Ο ζωντανός σύνδεσμος με αυτή την κληρονομιά, η ζωντανή φωνή της συνείδησης του κόσμου μας είναι τα αρχαία ελληνικά. Είναι η γλώσσα που, μέσω του πλήθους των κειμένων που μας έχουν σωθεί (λογοτεχνικών, ιστορικών, φιλοσοφικών, ρητορικών, λειτουργικών, κλπ), μας συνδέει απευθείας με τις δύο από τις τρεις πτυχές που ανέφερα: με τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό και τις απαρχές της χριστιανικής παράδοσης (ας μην ξεχνάμε ότι η Καινή Διαθήκη αποτελεί μέρος της ελληνικής γραμματολογίας) και είναι ταυτόχρονα συστατικό στοιχείο και φορέας τους. Η άμεση επαφή με τον αρχαίο λόγο δεν εισάγει απλώς τον σύγχρονο αναγνώστη στα μυστικά του αρχαίου πολιτισμού, αλλά τον οδηγεί σε ένα είδος ταύτισης μαζί του και εκ των έσω κατανόησης. Προσφέρει, επίσης, και τη μοναδική δυνατότητα στον σύγχρονο άνθρωπο, εάν το επιθυμεί, να έχει μια ζωντανή συνάντηση (μετά από περίπου 2000 χρόνια) με το γνήσιο θρησκευτικό συναίσθημα και την αυθεντική σκέψη των Ευαγγελίων! Σε αυτό, νομίζω, έγκειται η σπουδαιότητα της αρχαίας ελληνικής γλώσσας για τον σύγχρονο κόσμο. Το ότι οι Ευρωπαίοι, π.χ., δεν ήταν ποτέ (και δεν θα είναι ενδεχομένως ποτέ) όλοι σε θέση να μελετήσουν αρχαία ελληνικά από το πρωτότυπο δεν αλλάζει την ουσία του ζητήματος. Η αρχαία ελληνική γλώσσα είναι παρούσα στις βιβλιοθήκες όλου του κόσμου – και τώρα πια και στα σπίτια όλου σχεδόν του κόσμου μέσω των υπολογιστών! Οι αντικειμενικές δυσκολίες για μια γενικευμένη διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής διεθνώς, στις οποίες προστίθενται περιορισμοί οικονομικής ή πολιτικής φύσεως, καθιστά αναγκαία τη μεσολάβηση της μετάφρασης, των σύγχρονων συγγραφέων, των ειδικών. Αυτή είναι μια δευτερογενής κίνηση που είναι ασφαλώς σημαντική καθ’ αυτή, αλλά δείχνει, επίσης, και τη σημασία που ο σύγχρονος κόσμος πράγματι αποδίδει στην αρχαία ελληνική γλώσσα και στους θησαυρούς που αυτή διασώζει.
Συναφές προς αυτό το ερώτημα που μου θέσατε είναι και το ερώτημα για τη σημασία που έχουν τα αρχαία ελληνικά ιδιαίτερα για μας τους Έλληνες – ερώτημα που συνδέεται άμεσα και με τη συζήτηση για τη χρησιμότητα της διδασκαλίας τους στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Επειδή, όμως, αυτό είναι πράγματι ένα θέμα που χρειάζεται εκτενή αναφορά, θα μου επιτρέψετε να παραπέμψω τους αναγνώστες σας σε μια σχετικά πρόσφατη δημοσίευσή μου στην Εφημερίδα των Συντακτών όπου υπάρχει αναλυτική συζήτηση: http://www.efsyn.gr/arthro/giati-didaskoyme-arhaia-ellinika-apo-prototypo-sto-gymnasio.
Τo εκπαιδευτικό σύστημα της Ελλάδας επιτρέπει στα παιδιά να γνωρίσουν και να αγαπήσουν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό;
Αν πρέπει να απαντήσω μονολεκτικά, θα πω ΟΧΙ! Σε αυτό, νομίζω, θα συμφωνούσαμε όλοι. Οι διαφοροποιήσεις αρχίζουν από τη στιγμή που θα τεθεί το επόμενο ερώτημα, δηλ. τι φταίει γι’ αυτό. Υπάρχει μια άποψη που ισχυρίζεται ότι ο ανασταλτικός παράγοντας εν προκειμένω είναι η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών από το πρωτότυπο και ότι η κατάσταση θα αλλάξει με την κατάργησή της και τον περιορισμό της στο Λύκειο (και μόνο στη θεωρητική κατεύθυνση!). Υπάρχει, όμως, και η άλλη άποψη – με την οποία πρέπει να πω ότι τάσσομαι κι εγώ – η οποία θεωρεί ότι οι παράγοντες που δεν επιτρέπουν στους μαθητές μας να αγαπήσουν και να κατανοήσουν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό είναι πολλοί και σε αυτούς δεν ανήκει, βέβαια, η ίδια η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Εν συντομία θα πω ότι στους παράγοντες αυτούς ανήκει οπωσδήποτε ο τρόπος διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών και η ποιότητα των σχολικών βιβλίων είτε μιλάμε για διδασκαλία κειμένων από το πρωτότυπο είτε από μετάφραση. Επίσης, σημαντική είναι η γενικότερη παιδαγωγική ατμόσφαιρα του σχολείου που σήμερα σαφώς πάσχει, αλλά και η ύπαρξη ή μη ύπαρξη καθηγητών που γνωρίζουν σε βάθος το αντικείμενό τους (την αρχαία ελληνική γλώσσα και τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό), που το αγαπούν και μπορούν να μεταφέρουν αυτή τη γνώση και την αγάπη τους στους μαθητές. Αλήθεια, μπορεί ποτέ να αγαπήσουν οι μαθητές ένα μάθημα που δεν αγαπούν οι καθηγητές τους; Ο κατάλογος μπορεί να συνεχιστεί, αλλά νομίζω ότι έχουμε ήδη εντοπίσει τις σημαντικότερες προϋποθέσεις επιτυχίας του δύσκολου εγχειρήματος που ονομάζεται «ουσιαστική γνωριμία των μαθητών με τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό».
Με την τροποποίηση του εξεταστικού συστήματος στο Γυμνάσιο υποβαθμίζεται η αξία του μαθήματος;
Δυστυχώς, ναι! Ο διαχωρισμός των μαθημάτων σε εξεταζόμενα και μη εξεταζόμενα, με τον οποίο δεν διαφωνώ κατ’ αρχήν, θα έχει και παρενέργειες, αν δεν δοθεί προσοχή σε επιμέρους σημεία. Ο διαχωρισμός αυτός, στη συνείδηση των μαθητών και των γονέων, θα ισοδυναμεί στην ουσία με διαχωρισμό των μαθημάτων σε «πρωτεύοντα» και «δευτερεύοντα». Τα αρχαία ελληνικά ανήκουν στα μη εξεταζόμενα, άρα αντικειμενικά στα δευτερεύοντα. Πρέπει να θεωρούμε βέβαιο ότι οι μαθητές δεν θα καταβάλλουν για τα μη εξεταζόμενα μαθήματα την ίδια προσπάθεια που θα καταβάλλουν για τα εξεταζόμενα. Εξ ορισμού το μάθημα των αρχαίων ελληνικών έχει πλέον ήδη υποβαθμιστεί. Επειδή μάλιστα είναι ένα μάθημα μάλλον δύσκολο, σίγουρα απαιτητικό και με πολλά επίπεδα προς κατάκτηση (λεξιλόγιο, γραμματική, συντακτικό, κλπ), η τελική αξιολόγηση λειτουργεί κατά κανόνα ως κίνητρο για συστηματική μελέτη και ως ευκαιρία για εμπέδωση της ύλης του έτους. Αυτά τα πλεονεκτήματα χάνονται, οι προσδοκίες υποβαθμίζονται και τα αναμενόμενα μαθησιακά αποτελέσματα θα είναι δυστυχώς πολύ πενιχρά. Το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής έχει κάνει εν προκειμένω ένα τεράστιο λάθος. Αν η παρουσία των αρχαίων ελληνικών στο σχολικό πρόγραμμα αποτελεί αναγνώριση της μορφωτικής τους αξίας, τότε αυτό το μορφωτικό αγαθό δεν πρέπει να ακυρώνεται στην πράξη με άστοχες επιμέρους αποφάσεις. Τα αρχαία ελληνικά πρέπει οπωσδήποτε και χωρίς καθυστέρηση να επανέλθουν στην κατηγορία των εξεταζομένων μαθημάτων.
Στη Γαλλία το μάθημα των αρχαίων είναι βασικό πλέον στα περισσότερα Γυμνάσια. Σας λυπεί το γεγονός αυτό συγκριτικά με την ελληνική κατάσταση;
Έγιναν κάποιες αλλαγές πρόσφατα στα σχολικά προγράμματα της Γαλλίας, αλλά από ό τι φαίνεται τα αρχαία ελληνικά κράτησαν τη θέση τους. Πράγματι είναι λυπηρό να βλέπει κανείς ότι στη χώρα μας, και παρά την ιδιαίτερη σχέση που έχουμε με την αρχαία γλώσσα, δεν γίνεται το ίδιο. Μιας και θέσατε έτσι το ζήτημα, όμως, επιτρέψτε μου να σας πω ότι με λυπεί περισσότερο το γεγονός ότι δεν βλέπω να γίνεται προσπάθεια από το ΙΕΠ και το Υπουργείο Παιδείας για την οργάνωση μιας σοβαρής συζήτησης γύρω από το θέμα. Το αντικείμενο μιας τέτοιας συζήτησης θα πρέπει να είναι η καλύτερη δυνατή αξιοποίηση του μορφωτικού αγαθού-θησαυρού που έχουμε στα χέρια μας, των αρχαίων ελληνικών.
