To Ωδείον Αθηνών είναι ένας από τους παλαιότερους εκπαιδευτικούς φορείς στη χώρα μας και ο πρώτος χρονολογικά οργανισμός για την μουσική παιδεία που ιδρύθηκε επί ελληνικού εδάφους στην σύγχρονη εποχή.
Του Θάνου Μαντζάνα
Σίγουρα πολλοί και πολλές που βλέπουν ακόμα και καθημερινά το πανέμορφο και ταυτόχρονα επιβλητικό – αν και μετά από τόσα χρόνια ημιτελές σε αρκετά εσωτερικά τμήματα του! - μεταμοντερνιστικό κτίριο, έργο του αείμνηστου πρωτοπόρου αρχιτέκτονα Ιωάννη Δεσποτόπουλου, το οποίο δεσπόζει στο μεγάλο οικόπεδο το οποίο ορίζεται από τις λεωφόρους Κωνσταντίνου και Βασιλέως Γεωργίου και την οδό Ρηγίλλης δεν γνωρίζουν ότι είναι το Ωδείον Αθηνών για τον απλούστατο λόγο ότι δεν υπάρχει καμία σχετική επιγραφή που να είναι ορατή από μακριά!
Και όμως εκεί στεγάζονται προφανώς όλα τα τμήματα πρακτικών (για όλα τα όργανα της ορχήστρας καθώς επίσης για συγκεκριμένα ιδιώματα όπως η jazz) και θεωρητικών μουσικών σπουδών ενός ωδείου που στους/στις αποφοίτους ή διδάσκοντες/ουσες του περιλαμβάνονται κορυφαίες μουσικές φυσιογνωμίες διεθνούς εμβέλειας όπως οι Δημήτρης Μητρόπουλος, Νίκος Σκαλκώτας, Μαρία Κάλλας και Τζίνα Μπαχάουερ αλλά και η δραματική και, εδώ και λίγα χρόνια, η χορευτική σχολή του.
Παρά τα ουκ ολίγα προβλήματα του – που ακόμα και αν δεν είναι άμεσα οικονομικά εντέλει ανάγονται σε τέτοια – όμως το Ωδείον Αθηνών, εκτός από το εκπαιδευτικό έργο που ήταν και παραμένει η πρώτη προτεραιότητα του, τε τελευταία χρόνια αναπτύσσει με όλο και μεγαλύτερη εξωστρέφεια μια σειρά σταθερά αυξανόμενων πολιτιστικών δραστηριοτήτων και δράσεων, μουσικών και όχι μόνο. Το briefingnews απευθύνθηκε για να μας μιλήσουν για αυτές στους δύο καθ΄ ύλην αρμοδιότερους, τον πρόεδρο του ΔΣ και τον γενικό καλλιτεχνικό διευθυντή του.
ΝΙΚΟΣ ΤΣΟΥΧΛΟΣ
«Η πολιτιστική προσφορά του Ωδείου Αθηνών αποτελεί υποχρέωση μας»
Ο διακεκριμένος μαέστρος, διδάκτωρ μουσικολογίας του ΕΚΠΑ και αναπληρωτής καθηγητής; του τμήματος μουσικών σπουδών του Ιονίου πανεπιστημίου Νίκος Τσούχλος ανέλαβε την προεδρία του ΔΣ του Ωδείου Αθηνών τον Φεβρουάριο του ’13 διαδεχόμενος τον αείμνηστο Άρη Γαρουφαλή και μετά από μακρά θητεία – και προφανώς ανάλογη πολύτιμη εμπειρία – στην καλλιτεχνική διεύθυνση του Μεγάρου Μουσικής. Είναι εκείνος που δίνει την κατεύθυνση για το άνοιγμα του Ω. Α. στην κοινωνία διαμέσου μουσικών και άλλων πολιτιστικών εκδηλώσεων, γεγονός το οποίο έγινε φανερό ήδη από την αρχή της προεδρίας του και καθίσταται συνεχώς όλο και πιο έντονο με εντυπωσιακά για έναν κατά βάση εκπαιδευτικό φορέα αποτελέσματα.
Παράλληλα με την κύρια αποστολή του, το διδακτικό έργο, θεωρείτε ότι το Ωδείο Αθηνών πρέπει και μπορεί να έχει και μιαν ακόμα, το να παράγει πολιτισμό;
Αυτό δεν αποτελεί απλά μια δυνατότητα αλλά και μιαν υποχρέωση του Μουσικού και Δραματικού Συλλόγου ‘Ωδείον Αθηνών από της ιδρύσεως του το 1871! Μια υποχρέωση απέναντι στη διαχρονική επένδυση της ελληνικής κοινωνίας (κράτος, ευεργέτες και χορηγοί) που τον στηρίζει εδώ και ενάμιση αιώνα.
Πότε ξεκίνησε η πολιτιστική πλευρά του έργο του Ω. Α., ποιοι ήταν οι κυριότεροι σταθμοί της διαδρομής του ως πολιτισμικού φορέα και πως και κυρίως με ποιους πόρους πραγματοποιείται από την στιγμή που αναλάβατε την προεδρία του ΔΣ του;
Η ιστορική διαδρομή του Ωδείου Αθηνών ως εκπαιδευτικού και πολιτιστικού φορέα είναι μακρά και πρόκειται να αποτελέσει το αντικείμενο μιας συνολικότερης παρουσίασης με την ευκαιρία του εορτασμού των εκατόν πενήντα χρόνων από την ίδρυση του Μουσικού και Δραματικού Συλλόγου το 2021. Τα τελευταία χρόνια, η προσπάθεια επικεντρώθηκε α) στην σταδιακή αποκατάσταση των υποδομών του κτιρίου του Ωδείου Αθηνών, β) στην ανάδειξη του πολύτιμου ιστορικού αρχείου του και γ) στην επέκταση της συνολικής προσφοράς του μέσα από συνέργειες με εγχώριους και μη φορείς όπως το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, το Φεστιβάλ Αθηνών, το ΚΠΙΣΝ, ο οργανισμός ΝΕΟΝ, η σχολή θεάτρου Gitis της Μόσχας, το κέντρο παλαιάς μουσικής του Ambronay της Γαλλίας, η Ανώτατη Σχολή Μουσικής της Γενεύης κ.λπ. Όσον αφορά στην αποκατάσταση τμημάτων του κτιρίου οι πόροι προήλθαν αποκλειστικά από δωρεές ενώ μεγάλο μέρος από τις υπόλοιπες δραστηριότητες στηρίχθηκαν από τους εκάστοτε συνεργαζόμενους οργανισμούς στο πλαίσιο σχημάτων συμπαραγωγής. Και βέβαια πολύτιμο κεφάλαιο για την ανάπτυξη τέτοιων δραστηριοτήτων υπήρξε η αφοσίωση και η απεριόριστη προσωπική εργασία των στελεχών του.
Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να αναπτυχθεί ακόμα περισσότερο αλλά και να βελτιωθεί η συνεισφορά του στον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό;
Ως πρώτη προϋπόθεση δεν θα έβαζα την αντιμετώπιση του οικονομικού ζητήματος, πάντοτε φλέγοντος, όσο τη θεσμική θωράκιση του φορέα ο οποίος συνεχίζει σήμερα να προσφέρει εντός ενός πεπαλαιωμένου θεσμικού πλαισίου.
Εκτός του καθ’ ύλην αντικειμένου του, την μουσική, πώς και κατά πόσον συνεισφέρει ενεργά το Ω. Α. σε άλλες μορφές της ανθρώπινης δημιουργικότητας;
Το θέατρο αποτελεί τον δεύτερο πυλώνα της προσφοράς του Ωδείου Αθηνών (ας μην ξεχνάμε ότι η δραματική σχολή του είναι η παλαιότερη της χώρας) ενώ σχετικά πρόσφατα προστέθηκαν δυο ακόμα, ο χορός και η έρευνα. Επιπλέον οι - πρόσφατα εν μέρει αποκατασταθέντες - υπόγειοι χώροι εδώ και μερικά χρόνια φιλοξενούν σημαντικά εικαστικά γεγονότα, αρχής γενομένης από τη μεγάλη έκθεση σύγχρονης τέχνης του Οργανισμού ΝΕΟΝ το 2016 που συνδέθηκε με το άνοιγμα για πρώτη φορά των χώρων αυτών στο κοινό και εν συνεχεία με τις εκθέσεις της documenta 14. Μελλοντικ;h φιλοδοξία μας είναι να ανοιχτούμε όσο γίνεται περισσότερο σε κάθε μορφή τέχνης με έμφαση στη νεανική δημιουργικότητα.
Σκοπεύετε να αξιοποιήσετε περαιτέρω και περισσότερο τους εσωτερικούς, περιβάλλοντες, ίσως και γειτνιάζοντες χώρους του Ω. Α. στο πλαίσιο της συνολικής πολιτιστικής προσφοράς του;
Πολλοί χώροι του κτιρίου του Ωδείου Αθηνών που του παραδόθηκαν ημιτελείς το 1976 παραμένουν έκτοτε αναγκαστικά αναξιοποίητοι όπως, για παράδειγμα, το περίφημο υπόγειο αμφιθέατρο εξακοσίων πενήντα θέσεων. Η προσπάθεια αποπεράτωσής τους μέσα από ένα πρόγραμμα ΕΣΠΑ σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής έχει μεν καθυστερήσει για διάφορους διαδικαστικούς λόγους, εντούτοις όλα δείχνουν ότι θα προχωρήσει άμεσα. Η λειτουργία των χώρων αυτών θα πολλαπλασιάσει δίχως αμφιβολία τις δυνατότητες και το εύρος της πολιτιστικής προσφοράς του Ωδείου Αθηνών. Παράλληλα, σχεδιάζουμε μια σειρά από συνεργασίες με γειτονικούς φορείς πολιτισμού όπως το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, με το οποίο σύντομα θα ανακοινωθεί μια ωραία σύμπραξη με επίκεντρο την ευαισθητοποίηση στην τέχνη παιδιών προσχολικής και σχολικής ηλικίας.
Ποια είναι η τυπική και ουσιαστική σχέση του Ω, Α. με την Academica, το ορχηστρικό σχήμα που, αν και σχηματίστηκε λόγω της τότε δυσμενούς συγκυρίας, κατέληξε να είναι η resident ορχήστρα του;
Η Academica είναι μόνον ένα από τα resident σύνολα η παρουσία των οποίων μέσα στο Ω. Α. δίνει σημαντική ώθηση και δυναμική στην όλη μουσική ζωή του φορέα. Η τυπική σχέση εδράζεται σε μια χρηματοδότηση του ΕΣΠΑ που επιτρέπει την επέκταση της προσφοράς της ορχήστρας και εκτός τειχών, σε ολόκληρη την Περιφέρεια Αττικής. Η ουσιαστική σχέση εδράζεται στην παράδοση αρμονικής συνεργασίας μεταξύ Ωδείου Αθηνών και όλων ανεξαιρέτως των μελών της ορχήστρας που γεννήθηκε μέσα από ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες πριν λίγα χρόνια.
Πιστεύετε τέλος ότι είναι εφικτό το Ω. Α., χωρίς φυσικά να απολέσει ούτε στο ελάχιστο τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα του, να αποτελέσει κάποτε έναν αληθινό πόλο για το μουσικό γίγνεσθαι και γενικότερα για τον πολιτισμό για την Αθήνα, ίσως ακόμα και για ολόκληρη την Ελλάδα;
Θα επιστρέψω στην πρώτη απάντηση σας. Το Ωδείο Αθηνών είναι από τη φύση του ένας μη κερδοσκοπικός φορέας με στόχους εκπαιδευτικούς αλλά και ευρύτερα πολιτιστικούς η προώθηση των οποίων δεν αποτελεί για εμάς μόνο δυνατότητα, αλλά και υποχρέωση. Το μέχρι ποιο σημείο μπορεί να απλωθεί η προσφορά αυτή εξαρτάται από τις συνθήκες, οικονομικές αλλά κυρίως, θεσμικές, μέσα στις οποίες θα του δοθεί η ευκαιρία να κινηθεί τα επόμενα χρόνια. Η ανεξάντλητη διάθεση μα και το κέφι για αυτό είναι πάντως δεδομένα…
ΝΙΚΟΣ ΑΘΗΝΑΙΟΣ
«Το Ωδείον Αθηνών παράγει αλλά και υποδέχεται πολιτιστικό έργο»
Με ανάλογες (πιάνο, ανώτερα θεωρητικά και διεύθυνση ορχήστρα;) και εξίσου λαμπρές σπουδές στην Ελλάδα και την Γερμανία με τον Νίκο Τσούχλο ο Νίκος Αθηναίος εδώ και πολλά χρόνια είναι καταξιωμένος μαέστρος όχι μόνο στην χώρα μας αλλά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο ενώ επίσης έχει ασχοληθεί αρκετά και με την σύνθεση. Ως γενικός καλλιτεχνικός διευθυντής του Ωδείου Αθηνών είναι υπεύθυνος όχι μόνο για τα προγράμματα των μουσικών σπουδών του αλλά και για τον συντονισμό και την πρακτική διοργάνωση των μουσικών και άλλων πολιτιστικών δραστηριοτήτων του.
Παράλληλα με την κύρια αποστολή του, το διδακτικό έργο, θεωρείτε ότι το Ωδείο Αθηνών πρέπει και μπορεί να έχει και μιαν ακόμα, το να παράγει πολιτισμό;
Αναμφισβήτητα! Κατ’ αρχή θεωρώ ότι το καθαυτό διδακτικό έργο είναι παραγωγή πολιτισμού. Με το μοναδικό κτίριο του στο κέντρο της Αθήνας, με το έμψυχο δυναμικό το οποίο δραστηριοποιείται στους χώρους του, με τα σύνολα που εδρεύουν σε αυτό και με το πολυτιμότατο αρχείο του έχει θεσμικά μα και ουσιαστικά την υποχρέωση να απευθύνεται σε ένα ευρύτερο μουσικόφιλο κοινό, παράγοντας και φιλοξενώντας εκδηλώσεις.
Η συνεισφορά του Ω. Α. στο σημερινό ελληνικό μουσικό γίγνεσθαι γίνεται μόνο διαμέσου των διδασκόντων/ουσών και των σπουδαστών/ιών του ή είστε ανοιχτοί, ακόμα και επιδιώκετε, την συμμετοχή και άλλων Ελλήνων μουσικών ή ακόμα και τις μετακλήσεις ξένων;
Το άνοιγμα αφορά όχι μόνο στην προσφορά προς τα έξω αλλά και στην πρόσκληση δράσεων από έξω προς τα μέσα. Ιδιαίτερα στα τελευταία δύο - τρία χρόνια έχει διευρυνθεί σημαντικά η συνεργασία με Έλληνες και ξένους μουσικούς, όχι μόνο σε προσωπικό επίπεδο αλλά και διαμέσου συνεργειών με άλλους φορείς. Πιστεύω ότι αυτές οι συνεργασίες μπορούν να αναπτυχθούν ακόμη περισσότερο.
Λαμβάνεται μέριμνα για την αύξηση αλλά και την βελτίωση της συμβολής των αποφοίτων του Ω. Α. στην μουσική ζωή της χώρας μας μέσω μεταπτυχιακών μαθημάτων, εξειδικευμένων σεμιναρίων ή με άλλους τρόπους;
Στο μέτρο του εφικτού και όσο το επιτρέπουν τα οικονομικά μας προφανώς και ναι.
Είστε ικανοποιημένος από την ανταπόκριση, από αριθμητικής πλευράς και όχι μόνον, του κόσμου στις μη εκπαιδευτικές αλλά αμιγώς μουσικές/πολιτιστικές εκδηλώσεις του Ω. Α.;
Κατά πολύ μεγάλο ποσοστό ναι. Υπήρξαν πολλές περιπτώσεις που η ανταπόκριση και η προσέλευση του κόσμου εξέπληξε και εμάς τους ίδιους.
Μιλήστε μας για την Academica, την ορχήστρα της οποίας είστε συν-ιδρυτής, καλλιτεχνικός διευθυντής και αρχιμουσικός. Πότε σχηματίστηκε, πώς, υπό ποιες συνθήκες, πώς κατέληξε να είναι η resident ορχήστρα του Ω. Α. και ποια είναι η μέχρι τώρα διαδρομή της;
Η ορχήστρα με την σημερινή μορφή της – διότι προϋπήρχε κάποιο σύνολο – διαμορφώθηκε το καλοκαίρι/φθινόπωρο του 2013. Με την πολύτιμη συμπαράσταση του Ωδείου Αθηνών η ορχήστρα βρήκε στέγη για τις δοκιμές και τις συναυλίες της και ξεκίνησε την πορεία της βγαίνοντας παράλληλα σιγά - σιγά από τα πλαίσια του Ω. Α. Με το Πρόγραμμα ΕΣΠΑ στο οποίο εντάχθηκε με πρωτοβουλία του Ω. Α. η Academica βρήκε την ευκαιρία να αναπτυχθεί ακόμη περισσότερο.
Πιστεύετε τέλος ότι, υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, η Academica μπορεί να γίνει μια ορχήστρα με την αναγνώριση και την αίγλη για παράδειγμα της ΚΟΑ, ίσως ακόμα και με δραστηριότητα εκτός Ελλάδας;
Θα το ευχόμουν με όλη μου την καρδιά! Πιστεύω ότι η ορχήστρα, με την κατάλληλη (ίσως κρατική;) υποστήριξη, θα μπορούσε πραγματικά να εξελιχθεί σε ένα πολύ αξιόλογο σύνολο με δράση εντός μα και εκτός Ελλάδας.
Ευχή που δεν μπορεί παρά να συμμεριζόμαστε οι φιλόμουσοι/ες αλλά και όσοι και όσες αγαπούμε αληθινά τον πολιτισμό κι όχι μόνον για την Academica αλλά και συνολικά για το τόσο αξιόλογο και σημαντικό πολιτιστικό έργο του Ωδείου Αθηνών.
