Στις 11 Νοεμβρίου 1990, έφυγε από τη ζωή ένας από τους πιο επιδραστικούς Έλληνες ποιητές, ο Γιάννης Ρίτσος. Ο «ποιητής της Ρωμιοσύνης», όπως τον αποκαλούν, συνεχίζει να εμπνέει και να μας αγγίζει με τους στίχους του 29 χρόνια μετά τον θάνατο του.
Ο Γιάννης Ρίτσος με τον Μίκη Θεοδωράκη
Το ποιητικό του έργο είναι τεράστιας σημασίας, καθώς μέσα από τους στίχους του αποτυπώνεται ουσιαστικά η νεοελληνική ιστορία. Άνηκε στους πολιτικοποιημένους ποιητές της εποχής και γι’ αυτό πλήρωσε με την ελευθερία του, ενώ εκατοντάδες ανέκδοτες συλλογές του καταστράφηκαν. Έτσι, όλα όσα πέρασε τον έκαναν τον πλέον κατάλληλο άνθρωπο για να αποδώσει τον πόνο και την αγανάκτηση της ταλαιπωρημένης πατρίδας μας την εποχή εκείνη.
Παράλληλα υπήρξε ο πολυγραφότερος Έλληνας ποιητής, καθώς κατά τη διάρκεια της ζωής του κυκλοφόρησαν εκατό ποιητικά του βιβλία, ενώ μετά τον θάνατο του άφησε πίσω τουλάχιστον 50 ανέκδοτες ποιητικές συλλογές. Μάλιστα, η κόρη του, Έρη Ρίτσου, που όλα αυτά τα χρόνια έχει φροντίσει να διαφυλλάξει την ποιητική κληρονομιά του πατέρα της, είχε δηλώσει ότι έγραφε συνέχεια. Είτε απολάμβανε την ελευθερία του με την οικογένεια του είτε ζόυσε τον εφιάλτη της εξορίας στη Λήμνο, τη Μακρόνησο και τον Αη Στράτη, η ποίηση γι’ αυτόν ήταν μονόδρομος.
Το τελευταίο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο μεγάλος μας ποιητής φαίνεται ότι βασανιζόταν με την ιδέα του θανάτου. Έχοντας περάσει δεκάδες χρόνια κακουχιών στις εξορίες, φυματίωση στα νεανικά του χρόνια και καρκίνο, ο Ρίτσος προετοιμαζόταν για τον θάνατο του χρόνια πριν τελικά φύγει από τη ζωή.
Ήδη από το 1957 σκεφτόταν και έγραφε για τον θάνατο. Στο ποίημα του «Αποχαιρετισμός», είχε γράψει: “Μου χρειάζεται πριν απ’ το θάνατό μου μια ύστατη γνώση, η γνώση τού θανάτου μου, για να μπορέσω να πεθάνω.”
Το τελευταίο –απ’ όσο γνωρίζουμε- ποίημα του ήταν τελικά «Το τελευταίο καλοκαίρι». Γράφτηκε λίγο μετά το καλοκαίρι του 1989 στο Καρλόβασι της Σάμου, την ιδιαίτερη πατρίδα της συζύγου του.
Ο Γιάννης Ρίτσος στο Καρλόβασι της Σάμου
Στο προφητικό αυτό ποίημα, ο Γιάννης Ρίτσος αποχαιρετά τη Σάμο, την οποία ετοιμαζόταν εκείνες τις ημέρες να εγκαταλείψει. Μπορεί τελικά να έφυγε από τη ζωή τον επόμενο χρόνο, αλλά αυτό ήταν πράγματι το τελευταίο του ταξίδι στη Σάμο και το τελευταίο του καλοκαίρι εκεί.
Αυτό που κάνει, όμως, το ποίημα αυτό τόσο συγκλονιστικό είναι ότι ο Ρίτσος δεν αποχαιρετά μόνο τη Σάμο, αλλά και την ίδια τη ζωή. Ο ποιητής είχε την «σκοτεινή υποψία» ότι δεν θα ζήσει για να βιώσει άλλο ένα καλοκαίρι σαν κι αυτό, ότι αυτή ήταν η τελευταία του ευκαιρία να ακούσει τα τζιτζίκια, τα σφυρίγματα των πλοίων, τη θάλασσα της Σάμου.
«Τελευταίο Καλοκαίρι»
«Αποχαιρετιστήρια χρώματα των δειλινών. Καιρός να
ετοιμάσεις
τις τρεις βαλίτσες — τα βιβλία, τα χαρτιά, τα πουκάμισα —
και μην ξεχάσεις εκείνο το ρόδινο φόρεμα που τόσο σου
πήγαινε
παρ’ ότι το χειμώνα δε θα το φορέσεις. Εγώ,
τις λίγες μέρες που μας μένουν ακόμη, θα ξανακοιτάξω
τους στίχους που έγραψα Ιούλιο κι Αύγουστο
αν και φοβάμαι πως τίποτα δεν πρόσθεσα, μάλλον
πως έχω αφαιρέσει πολλά, καθώς ανάμεσα τους
διαφαίνεται
η σκοτεινή υποψία πως αυτό το καλοκαίρι
με τα τζιτζίκια του, τα δέντρα του, τη θάλασσά του,
με τα σφυρίγματα των πλοίων του στα ένδοξα
λιογέρματα,
με τις βαρκάδες του στο φεγγαρόφωτο κάτω απ’ τα
μπαλκονάκια
και με την υποκριτική ευσπλαχνία του, θα ‘ναι το
τελευταίο.»
Το «Τελευταίο Καλοκαίρι» ανήκει στην ανέκδοτη ποιητική του συλλογή «Σφυρίγματα πλοίων», η οποία περιλαμβάνεται στον τόμο «Αργά, πολύ αργά μέσα στη νύχτα», που κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Κέδρος το 1991, ένα χρόνο μετά το θάνατο του.
