«Εις κιβούριν και δια χάριτος κυρίου επέσωσεν εις την Κύπρον, εις τον γιαλόν της τε Μόρφου. Και επικαλύφθην ενού καλού ανθρώπου να πάρη το ζευγάριν του και τους δύο του υιούς· και επήγεν, και εδήσάν το με το σχοινίν και επήραν το ως γοιόν έναν μικρόν πράμαν, το ποίον ήτον πολλά βαρετόν, ότι πολλoί άνθρωποι εθέλαν διαβάσειν μέγαν κόπον να το σύρουν· και όνταν ήλθεν εις τον τόπον οπού ευρίσκεται σήμμερον, εστάθηκεν και δεν ημπόρεσεν τινάς να το σαλέψη· και έκτισαν ναόν και βρύει μύρος, και πολομά μεγάλα θαύματα εις ούλον τον κόσμον, πληγές αγιάτρευτες· και απού τον ζωγραφίζουν βρύει ιάματα, εις την Λευκωσίαν, εις την Λεμεσόν, εις την Αμμόχωστον, εις την Κλαυδίαν αν ήτον να γράψω τες γιάσες του ως του νάζουν δεν έφταννα».
Αυτά έγραψε ο Λεόντιος Μαχαιράς περιγράφοντας τον τρόπο με τον οποίο το λείψανο του Αγίου Μάμα έφθασε στη Μόρφου. Αυτή η ίδια ιστορία πέρασε με το πέρασμα των αιώνων από γενιά σε γενιά και έφθασε μέχρι τις μέρες μας και η Μόρφου, κατεχόμενη πια και ο Άγιος Μάμας εγκλωβισμένος και αυτός μέσα στην εκκλησία του.
Έξω από αυτή την εκκλησία στέκομαι και εγώ τώρα. Δεν μπορούμε να μπούμε μέσα λέει επειδή το «μουσείο» είναι κλειστό και για να μας ανοίξουν να μπούμε θα πρέπει να αποταθούμε στο διπλανό «μουσείο», στα γραφεία της κατεχόμενης Μητρόπολης Μόρφου δηλαδή, να ζητήσουμε άδεια, να πληρώσουμε και μετά...
Νομίζω ότι την ιστορία του Αγίου Μάμαντος τη γνωρίζω από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Μεγάλωσα δίπλα από την εκκλησία του Αγίου στο χωριό Άγιος Μάμας της Λεμεσού και ήταν αδύνατο να μην ξέρω τον βίο και τα θαύματα του προστάτη Αγίου μας.
Για τον Άγιο Μάμα στη Μόρφου πάντοτε ήξερα, το μόνο που ποτέ μου δεν τον είχα επισκεφθεί αφού η τουρκική εισβολή, τον εγκλώβισε από την άλλη μεριά της πράσινης γραμμής.
Μπορεί να είναι σημαδιακό, ήταν όμως εντελώς τυχαίο αφού όταν άνοιξαν τα οδοφράγματα το 2003 από την εφημερίδα στην οποία εργαζόμουν τότε, με έστειλαν να κάνω ρεπορτάζ στον Άγιο Μάμα της Μόρφου.
Και τώρα που είμαι και πάλι εδώ, νιώθω ότι είμαι σε έναν χώρο οικείο. Ο Άγιος Μάμας εξάλλου με συντροφεύει σε όλη μου τη ζωή. Δεν θα μπορούσα να νιώθω αλλιώς. Κοίταξα στα απέναντι κεραμίδια. Ο κύριος Μιχάλης Γεωργιάδης, ένας γνήσιος Μορφίτης ο οποίος μας συνοδεύει σε αυτό το οδοιπορικό στη Μόρφου ανέβηκε για να βγάλει κάποιες φωτογραφίες. Εγώ στέκομαι έξω από την κλειδωμένη πόρτα και παρακολουθώ τον φωτογράφο του «Φ» Γιάννη Νησιώτη ο οποίος προσπαθεί να κλείσει στη φωτογραφική του μηχανή όσες περισσότερες φωτογραφίες μπορεί.
Ευτυχώς στις μέρες μας η τεχνολογία βολεύει κάτι τέτοιες στιγμές. Έπιασα λοιπόν να ψάχνω με το κινητό μου το διαδίκτυο αναζητώντας πληροφορίες για αυτό τον επιβλητικό ναό του Αγίου Μάμαντος του θαυματουργού στη Μόρφου.
Γίνονταν μεγάλες εμποροπανήγυρις πριν την τουρκική εισβολή σε αυτή την Εκκλησία. Στις 2 Σεπτεμβρίου, ημέρα του μαρτυρίου του Αγίου τιμάται η μνήμη του. Το ξέρω καλά αυτό, όπως από μικρή ήξερα ότι οι Μορφίτες, πρόσφυγες πια, κατέκλυζαν το χωριό μου τέτοια μέρα αφού ένιωθαν την ανάγκη να ανάψουν ένα κερί στη χάρη του Αγίου τους.
Για όσους δεν μπόρεσαν να καταλάβουν τη γλώσσα του Λεοντίου Μαχαιρά, η παράδοση λέει ότι το λείψανο του Αγίου Μάμα έφθασε στις ακτές της Μόρφου και ο Άγιος οραμάτισε ένα χωρικό ζητώντας του να πάει μαζί με τους γιούς του να πάρει τη λάρνακα με το λείψανο και να το μεταφέρει στη στεριά. Το μετέφεραν με μεγάλη ευκολία αλλά όταν έφθασαν στον χώρο όπου βρίσκεται τώρα η εκκλησία, το φορτίο τους έγινε τόσο βαρύ που κανένας δεν μπορούσε να το σηκώσει. Κατάλαβαν την επιθυμία του Αγίου και εκεί κτίστηκε ο πρώτος ναός. Η σαρκοφάγος του τοποθετήθηκε στον Ναό και ο Άγιος έκανε και συνεχίζει να κάνει τα θαύματά του.
Προστάτης των Ακριτών
Η Μόρφου, όπως και άλλα σημεία στην Κύπρο στα οποία υπάρχει ναός αφιερωμένος στον Άγιο Μάμα, ήταν μεγάλα στρατόπεδα και οικισμοί των φρουρών των άκρων του Βυζαντίου.
Στα χρόνια της Φραγκοκρατίας η Μόρφου μετατράπηκε σε φέουδο και επί Ενετοκρατίας, το φέουδο της Μόρφου πέρασε σε πλούσια ορθόδοξη οικογένεια, τους Συγκλητικούς. Όπως γράφει στην ιστοσελίδα της η Μητρόπολη Μόρφου, «Επιφανές μέλος της οικογένειας αυτής, ο Ευγένιος Συγκλητικός, Έλληνας χριστιανός Ορθόδοξος, αγόρασε αντί του ποσού των 40 χιλιάδων δουκάτων το φέουδο της Μόρφου. Το 1538 γίνεται, με τη διαθήκη του, κτήτορας του σημερινού ναού του Αγίου Μάμαντος. Γράφει συγκεκριμένα στη διαθήκη του: «2000 δουκάτα να χορηγούνται ετησίως υπέρ του αγίου Μάμαντος της Μόρφου, για να οικοδομηθεί τόσο η εκκλησία όσο και το μοναστήρι του». Ο Ευγένιος πέθανε την ίδια ημέρα που έγραψε την διαθήκη του. Εκοιμήθη την 6η Ιουνίου 1538 στη Βενετία».
Η Μητρόπολη έγινε αρχαιολογικό μουσείο
Για να μπεις στα γραφεία της Ιεράς Μητρόπολεως Μόρφου πρέπει να πληρώσεις εισιτήριο. Τα έχουν μετατρέψει σε αρχαιολογικό μουσείο το οποίο φιλοξενεί εκθέματα κατά κύριο λόγο από την περιοχή της Σολέας. Από τον αρχαιολογικό χώρο των Σόλων και την «Τούμπα του Σκούρου». Παράξενη η αίσθηση. Μύριζε κλεισούρα και ελληνισμό μέσα στις αίθουσες. Τα παλιά αλλά καλά συντηρημένα ξύλινα παράθυρα και το ξύλινο πάτωμα από τη μια και τα εκθέματα από τους ελληνιστικούς χρόνους τα περισσότερα, από την άλλη συνέθεταν ένα περίεργο σκηνικό.
Δεν είχε και πολλά να δούμε μέσα στο μουσείο. Κάναμε έναν γύρο και φύγαμε.
Μπήκαμε ξανά στο αυτοκίνητο για να συνεχίσουμε τη βόλτα μας στην κατεχόμενη πόλη. Το απόγευμα είχε μπει για τα καλά και σε κάποια στιγμή πήραμε τον δρόμο της επιστροφής στις ελεύθερες περιοχές. Λίγο πριν το οδόφραγμα της Ζώδιας το παράνομο καθεστώς κτίζει ένα ακόμα τζαμί. Απέναντι από την εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Παραφωνία τούτο το τέμενος δίπλα από τον Ορθόδοξο ναό.
Προχωρήσαμε. Περάσαμε τις ελεύθερες περιοχές και πήρα τον δρόμο για τη Λεμεσό. Στη διαδρομή σκεφτόμουν την εκκλησία του Αγίου Μάμα. Ένιωθα περίεργα που δεν κατάφερα να μπω μέσα. Έφθασα στο χωριό μου και στάθμευσα στην αυλή της δικής μας εκκλησίας του Αγίου Μάμα. Κοίταξα το ψηφιδωτό με την εικόνα του Αγίου πάνω στο λιοντάρι του. «Σε έριχναν στα λιοντάρια για να σε κατασπαράξουν κι εκείνα σε προσκυνούσαν Άγιέ μου, τώρα που τα έχεις κρύψει τα θηρία που διαφεντεύεις;». Ο κόμπος που νιώθω στο στομάχι όταν επισκεφθώ τα κατεχόμενα επέστρεψε... Ούτε και τώρα μπορώ να μπω στην εκκλησία. Το μόνο που ξέρω είναι ότι σε λίγο θα έρθει ο Ιερέας για την Παράκληση της Παναγίας μέρες που είναι και οι πόρτες θ’ ανοίξουν...
Ο ναός στο πέρασμα των χρόνων
Ο ναός ανήκει στον λεγόμενο φραγκοβυζαντινό ρυθµό και παρουσιάζει σηµαντικές οµοιότητες µε το καθολικό της Μονής του Αγίου Νεοφύτου στην Πάφο, που είναι της ίδιας χρονολογικής περιόδου (16ος αιώνας).
Το «κιβούρι» κατά το Λεόντιο Μαχαιρά, η μαρμάρινη σαρκοφάγος του Αγίου βρίσκεται σε λαξευτό διάκοσμο στο μέσο του βόρειου τοίχου της Εκκλησίας.
Ο ναός του Αγίου Μάµαντος είναι κτισµένος με πωρόλιθο στα ερείπια δύο παλαιοχριστιανικών βασιλικών και ενός µεσοβυζαντινού ναού, ο οποίος φαίνεται ότι παρέµεινε σε χρήση πιθανώς µέχρι την ανέγερση του σηµερινού ναού στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα. Μέσα στον ναό εντοπίστηκαν μεσαιωνικές ταφές, στοιχείο που οδηγεί ότι αυτός χρησιμοποιήθηκε και ως κοιμητηριακός. Ήδη από τον 16ο αιώνα ο ναός αποτελούσε καθολικό Μονής αφιερωμένης στον Άγιο Μάµαντα.
