Ο καρδιολόγος και αναπληρωτής διευθυντής του Ωνασείου Καρδιοχειρουργικού Κέντρου Θανάσης Δρίτσας είναι μια ομολογουμένως σπάνια περίπτωση ιατρού και όχι μόνο για τα ελληνικά δεδομένα καθώς είναι επίσης και αξιόλογος συνθέτης (και επίσης ικανότατος πιανίστας).
Του Θάνου Μαντζάνα
Ξεκίνησε να γράφει μουσική (σε ένα μετα-κλασικό ύφος) καταρχήν για την προσωπική ευχαρίστηση του αλλά η ποιότητα της ήταν τέτοια ώστε σύντομα ήρθαν και οι πρώτοι δίσκοι του. Εχει συνθέσει έργα μιας μεγάλης οργανικής γκάμας, από σόλο πιάνο μέχρι μικρότερα ή μεγαλύτερα σχήματα και σε αρκετές διαφορετικές φόρμες ενώ από μια στιγμή και μετά άρχισε να τον ενδιαφέρει πολύ και η σύνθεση τραγουδιών. Παράλληλα όμως άρχισε να ερευνά όλο και περισσότερο την θεραπευτική διάσταση της μουσικής για την οποία έχει γράψει και εκδώσει σχετικά βιβλία. Ο Θανάσης Δρίτσας είναι ένας άνθρωπος ο οποίος συνδυάζει ιδανικά τον άριστο επιστήμονα/ιατρό και τον άξιο δημιουργό μουσικής λειτουργώντας μέσα στο πιο αυθεντικό ανθρωπιστικό πλαίσιο, δηλαδή αντιμετωπίζοντας ολοκληρωμένα τον άνθρωπο, τα προβλήματα και τις ανάγκες του με πολλή αγάπη, γνώση μα και λογική.
Έχουν αλλάξει όχι τα κίνητρα σας αλλά ο βασικός σκοπός για τον οποίο γράφετε μουσική στο πέρασμα του χρόνου, το θεραπευτικό δηλαδή αποτέλεσμα υπερτερεί πλέον του αισθητικού ή η αναλογία παραμένει η ίδια;
Νομίζω ότι ο όρος «θεραπευτική μουσική» δεν είναι τόσο απλός όσο ακούγεται. Μπορεί να συνθέσει κάποιος με βάση ορισμένες κατασκευαστικές (ρυθμικές και μελωδικές) αρχές έργα τα οποία ενδεχόμενα έχουν δυνατότητα ένταξης σε ένα πρόγραμμα ακρόασης για θεραπευτικούς σκοπούς, π. χ. για ανακούφιση πόνου, μείωση του άγχους, χαλάρωση ή βελτίωση του ύπνου. Η θεραπευτική τους επίδραση κρίνεται βέβαια εκ του αποτελέσματος της ακρόασης και με βάση τις απαντήσεις που δίνει ο υποβαλλόμενος σε αυτήν σε ερωτηματολόγια τα οποία κρίνουν την επιτυχία της παρέμβασης ή σε φυσιολογικές μετρήσεις, π. χ. των καρδιακών παλμών, της αρτηριακής πίεσης, των ενδορφινών ή νευρο-ορμονών, κατά την διάρκεια της ακρόασης. Το ίδιο μουσικό έργο δεν επιτυχγάνει πάντα το ίδιο αποτέλεσμα σε διαφορετικά άτομα. Οι περισσότερες συνθέσεις μου γίνονται με καθαρά αισθητική πρόθεση, η αισθητική μου άποψη όμως σε αρκετές περιπτώσεις συμπίπτει με κάποιο θεραπευτικό στόχο, για παράδειγμα αρκετά έργα μου που αποπνέουν έναν ήρεμο, ταξιδιάρικο και ονειρικό χαρακτήρα έχουν χρησιμοποιηθεί για θεραπευτική ακρόαση. Αυτό ενδεχόμενα προέρχεται και από δική μου (υποσυνείδητη) ανάγκη για χαλάρωση και ηρεμία, μια προσωπική μου ψυχοθεραπεία. Συνεχίζω να συνθέτω μέσα από την διαρκή ανάγκη μου να εκφράζομαι μουσικά.
Εξηγείστε συνοπτικά για τους μη ειδικούς με ποιο τρόπο η μουσική λειτουργεί θεραπευτικά. Είναι θέμα μόνο συχνοτήτων ή και του μελωδικού και αρμονικού περιεχομένου της;
Θεραπεία σημαίνει υποστήριξη, ανακούφιση, επούλωση (οι αγγλικές λέξεις είναι healing για την θεραπεία και healer για τον θεραπευτή). Είναι διαφορετικές έννοιες η «θεραπεία» και η «ίασις», ίασις είναι η εξάλειψη κάποιας παθολογικής κατάστασης ή ασθένειας. Η μουσική παρέχει ανακούφιση, υποστήριξη και είναι συμπληρωματική μέθοδος σε κάθε ιατρική θεραπεία, η μουσική θεραπεία δεν καταργεί τους γιατρούς και τα φάρμακα αλλά συμπληρώνει, όπως αντίστοιχα πολλά από τα φάρμακα που χορηγούμε σε ασθενείς ανακουφίζουν τα συμπτώματα αλλά δεν εξαλείφουν την αιτία. Είναι διαφορετικό πράγμα η επίδραση ορισμένων συχνοτήτων και δονήσεων (vibration therapy) από την μουσικοθεραπεία. Η μουσικοθεραπεία περιλαμβάνει είτε την μορφή της χρήσης προεπιλεγμένων μουσικών έργων για ακρόαση (music medicine) είτε την πιο προχωρημένη μορφή παρέμβασης που είναι η βιωματική μουσικοθεραπεία (music therapy) και απαιτεί την παρουσία ενός ειδικευμένου μουσικού θεραπευτή. Στην περίπτωση της βιωματικής θεραπείας ή μουσική που παράγεται από το δίδυμο θεραπευτή – θεραπευόμενου γεννιέται την ίδια στιγμή, συχνά αυτοσχεδιάζεται και δεν έχει αισθητικό στόχο αλλά καθαρά θεραπευτικό. Μπορεί να είναι κραυγές, ψίθυροι, αυτοσχέδιοι στίχοι και αυτοσχέδιες μελωδίες. Η μουσική γίνεται στην περίπτωση αυτή το μέσον ανάπτυξης μιας θεραπευτικής σχέσης θεραπευτή - θεραπευόμενου.
Η θεραπευτική διάσταση της μουσικής περιλαμβάνει και την ψυχική υγεία ή ούτως ή άλλως ο τρόπος που λειτουργεί είναι ψυχοσωματικός;
Η μουσικοθεραπεία αποτελεί σήμερα έναν ιδιαίτερο επιστημονικό κλάδο με πολλές εφαρμογές και σε αρκετές ιατρικές ειδικότητες, π. χ. ογκολογία, παιδιατρική, νεογνολογία, αναπτυξιακή ιατρική, μαιευτική και τοκετός, ιατρική του χρόνιου πόνου και βέβαια μουσικοθεραπεία με εφαρμογές στην ψυχιατρική. Η μουσικοθεραπεία απευθύνεται στον άνθρωπο ως ολότητα και μπορεί να την κατατάξει κανείς στις παρεμβάσεις που απευθύνονται στο δίπολο νους - σώμα (mind - body therapies). Ο όρος «ψυχοσωματικός» είναι προβληματικός διότι ακριβώς παραπέμπει στην εσφαλμένη καρτεσιανή αντίληψη η οποία διαχωρίζει ψυχή και σώμα ενώ αυτό επί της ουσίας δεν συμβαίνει. Προτιμώ τους όρους νους (mind) και σώμα (body) και να τονίσω εδώ ότι ο όρος νους δεν ταυτίζεται με τον εγκέφαλο. Νους είναι κάτι πολύ ευρύτερο από την στενή ορθολογιστική αντίληψη των εγκεφαλικών λειτουργιών.
Θεωρείτε ότι η θεραπευτική χρήση της μουσικής εντάσσεται στο πλαίσιο της σύγχρονης «ολιστικής» προσέγγισης της ιατρικής ή είναι κάτι εντελώς ανεξάρτητο;
Η θεραπευτική χρήση της μουσικής αποτελεί συμπληρωματική μέθοδο της κλασικής ιατρικής αντιμετώπισης και σαφώς εντάσσεται στην ολιστική προσέγγιση του ανθρώπου ως πάσχοντος προσώπου. Με την βοήθεια της μουσικής θεραπείας αντιμετωπίζουμε τον άνθρωπο ως ολοκληρωμένο πρόσωπο και όχι ως διάγνωση ή τάδε ασθένεια. Θεραπεύουμε τον συγκεκριμένο ασθενή και όχι την ασθένεια ως κωδικό διάγνωσης. Υπάρχουν τελικά μόνον ασθενείς και όχι ασθένειες!
Ενα μουσικό έργο έχει την ίδια ακριβώς θεραπευτική αξία αν ακουστεί παιγμένο ζωντανά και ηχογραφημένο;
Η αξία της ζωντανής μουσικής είναι πολύ μεγάλη, το ζωντανό είναι αναντικατάστατο όσον αφορά στον πλούτο αρμονικών και συχνοτήτων. Ο αναλογικός ήχος υπερέχει του ψηφιακού σε πλούτο αρμονικών, οι παλαιές αναλογικές ηχογραφήσεις είναι πολύ πιο κοντά στον ζωντανό ήχο, το βινύλιο είναι καλύτερο από το CD και αυτό καλύτερο από το mp3. Δυστυχώς το αυτί μας εθίζεται σήμερα σε κακή ποιότητα ήχου (βλέπε youtube) και σε μουσικά/ηχητικά σκουπίδια, ανάλογα βέβαια με το δημοφιλές φαγητό των ταχυφαγείων (junk food).
Γνωρίζετε την περίπτωση ενός Αμερικανού ιατρού που έχει αναπτύξει ένα σύστημα θεραπείας των περισσοτέρων ασθενειών – όσων δεν προκαλούνται από ιούς και μικρόβια βέβαια – με το να υποβάλλει τον ασθενή στην «αγωγή» ενός συγκεκριμένου συχνοτικού φάσματος για κάθε μία;
Υπάρχουν αυτές οι περίφημες θεραπείες συχνοτήτων αλλά πολύ λίγα από αυτά τα πειράματα έχουν επιστημονική θεμελίωση με δημοσιεύσεις σε έγκυρα ιατρικά επιστημονικά περιοδικά. Χρειιάζεται μεγάλη προσοχή διότι σήμερα το ευρύ κοινό παρασύρεται συχνά σε αμφίβολου αξίας εναλλακτικές προσεγγίσεις οι οποίες μπορούν να αποβούν επικίνδυνες για την υγεία του. Πρέπει να υπάρχει σοβαρό επιστημονικό φίλτρο στην πληροφόρηση, ιδιαίτερα μέσω Διαδικτύου.
Έχουν αλλάξει οι φόρμες των συνθέσεων σας, σε ποιο βαθμό και πώς από τότε που αρχίσατε να επικεντρώνεστε περισσότερο στην θεραπευτική διάσταση της μουσικής;
Καλό είναι ο συνθέτης να εξελίσσεται φυσιολογικά προς νέες μορφές έργων, εξαρτάται και από το ποιος είναι ο προσανατολισμός του. Νομίζω ότι σήμερα με ενδιαφέρει όλο και περισσότερο το τραγούδι και λιγότερο οι οργανικές μορφές. Τα πρώτα έργα μου ήταν οργανική μουσική (μουσική δωματίου) και κυριαρχούσε η λιτή ενορχήστρωση στην οποία χρησιμοποιούσα από ένα μέχρι επτά όργανα όπως στο «Υδατογραφίες» του 2004. Οπωσδήποτε παραμένει στόχος μου - που ελπίζω να πραγματοποιηθεί - η σύνθεση μιας συμφωνικής σουίτας η οποία να βασίζεται σε θέματα από το έργο μου «Δύο Μουσικά Παραμύθια».
Ποιο ρόλο παίζει η ενορχήστρωση σε αυτή την θεραπευτική διάσταση και πώς την αξιοποιείτε/χρησιμοποιείτε εσείς προσωπικά για αυτό τον σκοπό;
Εξαρτάται πάντα από το ποιος είναι ο θεραπευτικός σκοπός. Μπορεί να θέλεις να βγάλεις ενέργεια και να χρειάζεσαι π. χ. γρήγορους ρυθμούς και κρουστά, πιάνο και μεγάλη ορχήστρα. Μπορεί να χρειάζεται να πετύχεις όνειρο, ταξίδι, χαλάρωση και να χρησιμοποιήσεις μιαν άρπα και ένα φλάουτο. Εξαρτάται και από τις απαιτήσεις των θεραπευόμενων, η θεραπευτική μουσική πρέπει να γίνει οικεία και να αρέσει. Δεν μπορείς να χρησιμοποιείς κλασική μουσική πάντα και σε όλες τις περιπτώσεις. Οι μουσικές επιλογές είναι θέμα παιδείας αλλά κυρίως θέμα μουσικού πολιτισμού στον οποίο ανήκει ο θεραπευόμενος. Μπορεί να χρησιμοποιήσει ο θεραπευτής ακόμα και παραδοσιακά κομμάτια, π. χ. πολύ χαλαρωτικά για αντιμετώπιση του άγχους και του πόνου, μπορεί να γίνει και με ένα παραδοσιακό ηπειρώτικο αργό κομμάτι με κλαρινέτο όπως το «Σκάρος». Εξαρτάται πού, σε ποιόν και με τι στόχο θα χρησιμοποιήσει κανείς την θεραπευτική μουσική. Δεν υπάρχουν οι απόλυτες συνταγές και δεν λειτουργεί πάντα ένα ιδίωμα, θέλει πολύ έρευνα και ψάξιμο το ζήτημα.
Από την πείρα σας ποια ιδιώματα και ποιο συνθέτες, όταν μιλάμε για κλασική μουσική, έχουν ιδιαίτερα ευεργετικά αποτελέσματα στην υγεία του ακροατηρίου;
Στα πλαίσια της δικής μου πρακτικής έχω χρησιμοποιήσει κλασικά Adagios ή Andante έργων των WA Mozart, JS Bach και A Vivaldi. Προφανώς και άλλα έργα συνθετών των ιδίων ιστορικών περιόδων μπορούν να χρησιμοποιηθούν, ενδεχόμενα με την ίδια πρόθεση και την ίδια επιτυχία. Για άτομα που δεν έχουν κάποια κλασική μουσική παιδεία θα πρέπει να προτιμώνται εύληπτες και χαρακτηριστικές μελωδίες. Δεν είναι όμως η κλασική μουσική «πανάκεια» ή η αποκλειστική συνταγή θεραπευτικής επιτυχίας.
Οι συναυλίες που διοργανώνετε στο Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο συμβάλλουν στο ιατρικό έργο του η είναι απλά μια πρόταση καλής και υψηλής αισθητικής ψυχαγωγίας για τους ασθενείς, τους επισκέπτες και βέβαια και τους εργαζομένους σε αυτό;
Συμβαίνουν μέσα στην καθημερινότητα του νοσοκομείου και συμβάλλουν σε ένα αίσθημα θετικής σκέψης, χαράς και αισιοδοξίας για τους ασθενείς, τους επισκέπτες και συγγενείς ασθενών και για το προσωπικό. Τονίζουν την θεραπευτική συμβολή της τέχνης και συνδέουν την τέχνη με την υγεία και την αισθητική. Δείχνουμε στην κοινωνία ότι δεν θεραπεύουμε ικανοποιητικά αν δεν φροντίζουμε την θεραπεία του νου μαζί με τη θεραπεία του σώματος. Από αυτή την άποψη θεωρώ τις μουσικές παρεμβάσεις στο Ωνάσειο ιατρικό έργο με την ευρύτατη έννοια.
Ποια είναι τα προσεχή μουσικά σας σχέδια, συνθετικά, συναυλιακά και ίσως και δισκογραφικά, αν ετοιμάζετε και κάτι ανάλογο;
Μόλις κυκλοφόρησε σε ψηφιακή μορφή το έργο μου «Thanassis Dritsas: A portrait in three colors» για πιάνο, βιολί και βιολοντσέλο και είναι διαθέσιμο σε όλες τις γνωστές μουσικές πλατφόρμες. Σχεδιάζω την δισκογράφηση όλων των μέχρι σήμερα έργων μου για πιάνο σε ένα album και επίσης στοχεύω να δισκογραφήσω τα ανέκδοτα τραγούδια μου σε στίχους Νίνας Ναχμία, Κώστα Καρτελιά, Ελευθερίας Ζαμπετάκη και Χρήστου Μπουλώτη. Αρκετά από τα τραγούδια αυτά έχουν παρουσιαστεί τα τελευταία τρία χρόνια σε πολλές συναυλίες μου.
Και εντέλει, όπως έχει διαμορφωθεί η, παράλληλη με την ιατρική, ενασχόληση σας με την μουσική η οποία, αν δεν απατώμαι, ξεκίνησε ως ένα εξαιρετικά σημαντικό για εσάς «χόμπι», θα λέγατε ότι είστε ένα γιατρός (διαμέσου) της μουσικής ή ένας...μουσικός της ιατρικής;
Ο ανθρώπινος νους έχει σχεδόν πάντα - όπως διαπιστώνω - μιαν ανεξήγητη ταξινομητική μανία. Δεν έχει σημασία νομίζω η ταξινόμηση μου σε κάποια κατηγορία. Άλλωστε ζούμε πλέον στην κβαντική εποχή όπου τα ερωτήματα περί διπλής φύσης (π. χ. σωματίδιο ή κύμα) δεν έχουν έννοια. Θα έλεγα ότι οι δύο ιδιότητες μου υπάγονται σε έναν κβαντικό τρόπο συνύπαρξης. Σίγουρα η σπίθα της τέχνης προϋπήρξε «εξ απαλών ονύχων» και ακολούθησε η ιατρική. Οιi δύο αυτές αυτόνομες και αλληλεπιδρώσες ιδιότητες έχουν διαμορφώσει αυτό που ίσως είμαι τελικά σήμερα, όπως αναδεικνύεται μέσα από ό,τι δημιουργώ.
Και το να φροντίζεις την υγεία των ανθρώπων και πολύ περισσότερο το να σώζεις τις ζωές τους εκτός από επιστήμη είναι όντως και δημιουργία, ίσως και η υψηλότερη στην οποία μπορεί να φτάσει ένας άνθρωπος...
