Παρασκευή 29 Μαρτίου 2024 -

Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών Ναταλία Βογκέικωφ-Brogan, "Ίων Δραγούμης: Ένα ανήσυχο πνεύμα"



Ο πλήρης τίτλος της έκθεσης είναι έκθεση "Ίων Δραγούμης: Στο Μεταίχμιο Ανατολής και Δύσης. Εκατό Χρόνια από τη Δολοφονία του", οργανώνεται απο την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών και παρουσιάζεται στην αίθουσα Ι. Μακρυγιάννη που εφάπτεται στην πάντα εντυπωσιακή Γεννάδιο Βιβλιοθήκη. Ξεκίνησε στις 15 Οκτωβρίου και θα διαρκέσει μέχρι τις 15/1/2021 –και καλό θα είναι αν τα πράγματα εξελιχθούν καλώς, με την πανδημία να πάρει παράταση. Πρόκειται για μια απόπειρα να γνωρίσουμε καλύτερα μια παρεξηγημένη ιστορική προσωπικότητα, με ένα τρόπο ανάγλυφο και απτό αφού πάντα τα υλικά τεκμήρια εικονογραφούν με διαφορετική ένταση την ιστορία. Για την "ξενάγηση" στην έκθεση απευθυνθήκαμε στην Υπεύθυνη Αρχείων Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών, κ. Ναταλία Βογκέικωφ-Brogan που μαζί με τους συναδέλφους της Ελευθερία Δαλέζιου, Λήδα Κωστάκη, Νατάσα Λαιμού, Αλέξη Μαλλιαρή, υπογράφουν την επιμέλεια της έκθεσης.

Συνέντευξη στον Αντώνη Κυριαζάνο

Με ποια αφορμή οργανώσατε την έκθεση;

Η έκθεση οργανώθηκε με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη. Επίσης είναι η πρώτη έκθεση των Αρχείων της ΑΣΚΣΑ στην Πτέρυγα Ι. Μακρυγιάννη, τον νέο εκθεσιακό χώρο της Αμερικανικής Σχολής (που εγκαινιάστηκε το 2018).

Τα εκθέματα από που προέρχονται, τα βλέπουμε για πρώτη φορά;

Ναι, εκτίθενται για πρώτη φορά στο ευρύ κοινό. Εννοείται ότι πολλά από τα τεκμήρια έχουν χρησιμοποιηθεί από τους ερευνητές για την εκπόνηση επιστημονικών άρθρων, μεταπτυχιακών εργασιών και διδακτορικών διατριβών. Κάποια άλλα όμως, όπως ο χάρτης της Ανατολικής Μακεδονίας του 1904 ή τα σχέδια για την μνημειακή στήλη στην Βασιλίσσης Σοφίας, δεν ήταν προσβάσιμα ούτε στους ερευνητές καθώς χρειάζονταν συντήρηση. Το καλό με τις εκθέσεις είναι ότι (συνήθως) συμπεριλαμβάνονται έξοδα συντήρησης στον προϋπολογισμό τους.

Ο τραγικός θάνατος του Δραγούμη αλλά και η σχέση του με την Πηνελόπη Δέλτα και την Μαρίκα Κοτοπούλη έχουν σκιάσει την πολιτική του προσωπικότητα. Ποιος ήταν τελικά αυτός ο άνθρωπος που για το μέσο πολίτη παραμένει άγνωστος;

Ο Δραγούμης ήταν πολυδιάστατος και πολυσήμαντος. Ο αδελφός του Φίλιππος έλεγε ότι δεν ήταν "κατατάξιμος". Αυτό προκύπτει τόσο από τα δημοσιευμένα κείμενά του, τα ημερολόγιά του (δημοσιευμένα και μη) και το προσωπικό του αρχείο. Παραμένει ανεξερεύνητος παρά τη δημοσιότητα που έχουν λάβει οι προσωπικές του σχέσεις, ειδικά μετά τη δημοσίευση των Αναμνήσεων της Πηνελόπης Δέλτα, αλλά και κάποιες από τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Θα τολμούσα να πω ότι ο Δραγούμης είναι ο μεγάλος παρεξηγημένος της εποχής του και θα συμφωνήσω με το επίθετο "ασυμβίβαστος" που χρησιμοποίησε ο Γιάννης Μάζης στην ελληνική έκδοση του βιβλίου του για τον Δραγούμη.

Γιατί, κατά την άποψή σας, ως ιστορική προσωπικότητα παραμένει στην σκιά; Ακόμη και το όνομά του, στο άκουσμά του, μοιάζει να δημιουργεί μια άπωση στον μέσο, περί την ελληνική ιστορία, ενδιαφερόμενο.

Έχει διογκωθεί η επιρροή που δέχτηκε από φιλοσόφους και διανοητές των αρχών του 20ού αιώνα όπως ο Μπαρές και ο Νίτσε, ενώ αντίθετα ελάχιστοι έχουν ασχοληθεί με τη λεγόμενη "σοσιαλιστική" περίοδο του Δραγούμη, όπως αυτή διατυπώνεται στα γραπτά του λίγο πριν από το τέλος του. Η "άπωση" στην οποία αναφέρεστε συνδέεται και με μια γενικότερη άγνοια της ελληνικής ιστορίας των αρχών του 20ου αιώνα από τον "μέσο ενδιαφερόμενο". Πόσοι από εμάς γνωρίζουν τις απόψεις του περί κοινοτισμού ή την εναλλακτική Ανατολική Ομοσπονδία που υποστήριζε με τόσο πάθος; Ο Δραγούμης εξακολουθεί να παραμένει στη σκιά του Βενιζέλου.

9
Με τη Μαρίκα Κοτοπούλη στην Κωνσταντινούπολη, 1908
 
Πώς είναι διαρθρωμένη, τι παρακολουθεί ο θεατής στην διαδρομή των εκθεμάτων της;

Ο επισκέπτης μπορεί να δει φωτογραφίες από την παιδική ηλικία του Ίωνος και το μεγαλοαστικό περιβάλλον στο οποίο ανατράφηκε, τα σχολικά του τετράδια και τα πρώτα του ημερολόγια. Το ιστορικό πλαίσιο τεκμηριώνεται από χάρτες της εποχής που απεικονίζουν τα διαρκώς μεταβαλλόμενα σύνορα της Ελλάδας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από το 1878 (έτος γέννησης του Δραγούμη) μέχρι τον θάνατό του το 1920 αλλά και την ασυνήθιστη κινητικότητα του αστού και κοσμοπολίτη Δραγούμη. Κρυπτογραφημένες επιστολές, μυστικοί κώδικες, τυπικά μύησης σε παραστρατιωτικές οργανώσεις φωτίζουν τη δράση του Δραγούμη στον Μακεδονικό Αγώνα. Για πρώτη φορά παρουσιάζονται στοιχεία και εκθέματα που αφορούν το σύγχρονο αλλά σύντομο κίνημα του Νεο-ελληνισμού στην Τουρκία. Χειρόγραφα από άρθρα και βιβλία του Δραγούμη, σπάνια έντυπα από την προσωπική του βιβλιοθήκη, όπως και αποσπάσματα από τα ημερολόγιά του, στοιχειοθετούν τις ιδέες του περί Κοινοτισμού και Ανατολικής Ομοσπονδίας, δηλαδή τη μετεξέλιξη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε ομοσπονδιακό πολυεθνικό κράτος Ελλήνων, Τούρκων και άλλων βαλκανικών λαών. Η διαφωνία του με τον Ελευθέριο Βενιζέλο ως προς τους όρους συμμετοχής της Ελλάδας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο θα έχουν ως συνέπεια την εξορία του στην Κορσική και την Σκόπελο (1917-1919). Φωτογραφίες από την εξορία, το υπόμνημα που υπέβαλε ο Δραγούμης από την Κορσική στη Σύνοδο της Ειρήνης στο Παρίσι (1919), αλλά και ο Τύπος της εποχής ανασυνθέτουν την κρίσιμη για την Ελλάδα περίοδο μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στην ενότητα που αφορά στη δολοφονία του Ίωνος εκτίθεται υλικό από το οικογενειακό αρχείο των Δραγούμηδων, όπως φωτογραφίες, αποκόμματα εφημερίδων, επικήδειες κορδέλες και σχέδια της αναθηματικής στήλης που στήθηκε λίγο μετά τον θάνατό του επί της Βασιλίσσης Σοφίας, κοντά στο σημείο της δολοφονίας του. Οι διαπροσωπικές σχέσεις του διονυσιακού Δραγούμη, με την Αμερικανίδα Mabel Dunlop, τη δασκάλα Σαπφώ Θείου, την μεγαλοαστή Πηνελόπη Δέλτα και την ηθοποιό Μαρίκα Κοτοπούλη αλλά και η συμβολή του στο κίνημα του δημοτικισμού, η αποτίμηση της προσφοράς του στη σύγχρονη ιστορία αλλά και η διάσωση του αρχείου του από τον αδελφό του Φίλιππο ολοκληρώνουν τη θεματική της έκθεσης. Η μουσική επένδυση της έκθεσης βασίζεται σε λίστα αγαπημένων συνθετών που κατέγραψε στο ημερολόγιό του, στις 17 Ιουλίου 1896, ο νεαρός Ίων.

Ποια θεωρείτε ότι είναι τα πιο σημαντικά εκθέματα;

Σίγουρα οι χάρτες της εποχής, οι προσωπικές φωτογραφίες, ειδικά αυτές από τον φακό του θείων του, αδελφών Κοντογιαννάκη (πρόκειται για σπάνιες αυθόρμητες, φυσικές φωτογραφίες σε αντίθεση με τις περισσότερες φωτογραφίες του τέλους του 19ου αιώνα που ήταν στημένες στα φωτογραφικά ατελιέ), και φυσικά οι προσωπικές επιστολές, όπως αυτή που στέλνει στον Παύλο Μελά για να του πει ότι θέλει να μιλάει και να γράφει μόνο στη δημοτική, παρόλο που η οικογένειά του τον αποδοκιμάζει.

Η έκθεση σε τι αποσκοπεί, τι θέλει να μας δείξει από τον Δραγούμη;

Όπως ανέφερα και παραπάνω, η έκθεση έχει καταρχήν επετειακό χαρακτήρα. Οι συνεπιμελητές της έκθεσης κι εγώ προσπαθήσαμε να δείξουμε την πολυδιάστατη προσωπικότητα του Δραγούμη, όπως αυτή ήταν ορατή σε μας μέσα από τη μελέτη του προσωπικού του αρχείου (π.χ. ο διπλωμάτης, ο οραματιστής, ο εθνικιστής, ο πολιτικός αντίπαλος του Βενιζέλου, ο εξόριστος, ο ερωτικός, ο δημοτικιστής, ο διανοούμενος Δραγούμης, κλπ.). Το να πεις ότι ο Δραγούμης ήταν μόνο το ένα ή το άλλο τον αδικεί. Ήταν ένα ανήσυχο πνεύμα, θα τολμούσα να τον χαρακτηρίσω "πρωτεϊκό". Ο μέσος ενδιαφερόμενος αισθάνεται άβολα με τον Δραγούμη γιατί δεν μπορεί να τον κατατάξει, του "ξεφεύγει". Ο Ελύτης στο Εν Λευκώ τον έχει περιγράψει καλύτερα από όλους.