Η ερμηνεία της εικόνας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου από την αγιογράφο Εύη Χατζηνικολάου
«Πάντων θλιβομένων η χαρά και αδικουμένων προστάτης και πονεμένων τροφή, ξένων τε παράκλησης και βακτηρία τυφλών, ασθενούντων επίσκεψης, καταπονεουμένων σκέπη και αντίληψης και ορφανών βοηθός!», αυτή είναι η Μητέρα του Θεού, του Υψίστου, η οποία υπάρχει και η οποία σπεύδει και αγκαλιάζει όλους όσους την επικαλούνται και βοηθάει όλους όσους ζητούν τη βοήθειά της!
Η εκκλησία μας γιορτάζει σήμερα την Κοίμησή της! Ανάμικτη η λύπη με την χαρά… Θλίψη και ελπίδα… συμβαδίζουν σε αυτή τη μεγάλη Θεομητορική εορτή.
Θλίψη γιατί η Παναγία μας με την Κοίμησή της φεύγει από αυτό τον κόσμο - αλλά ωστόσο δεν τον εγκαταλείπει - αλλά και χαρά, ανάμεικτη με την ελπίδα για την προσμονή της πραγματικής Αναστάσεως της ψυχής του ανθρώπου.
Το neakriti.gr συνάντησε την αγιογράφο και υπεύθυνη του Τμήματος Αγιογραφίας του Ιερού Ναού της Ενορίας Αγίας Τριάδος Ηρακλείου, κ. Ευσεβία (Εύη) Χατζηνικολάου και της ζητήσαμε να μας «αναλύσει» την παράσταση και τους συμβολισμούς της ιερής εικόνας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Κυρία Χατζηνικολάου, η αγία εικόνα της Κοιμήσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου είναι πολυπρόσωπη. Ποια είναι τα πρόσωπα που ξεχωρίζουν στην όλη παράσταση;
«Πράγματι η εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου είναι πολυπρόσωπη. Τα πρόσωπα όμως, που ξεχωρίζουν στην εικονογραφία είναι ο Χριστός και η Κυρία Θεοτόκος».
Στο κέντρο της Παράστασης απεικονίζεται ο Χριστός, ο οποίος περιβάλλεται από Αγγέλους, με τα χέρια Του απλωμένα, με κατεύθυνση την Ίδια, κρατώντας στα χέρια του ένα μωρό, τι συμβολίζει το βρέφος στα χέρια του Ιησού;
«Όπως βλέπουμε στην εικόνα της Κοιμήσεως, πίσω από το νεκρικό κρεβάτι της Θεοτόκου και στη μέση ακριβώς στέκει ο Ιησούς Χριστός, στρέφοντας το σώμα του προς τα δεξιά και το πρόσωπό του αριστερά προς τη νεκρή μητέρα του, κρατώντας την ψυχή της, που έχει μορφή φασκιωμένου βρέφους με τα χέρια του σταυρωμένα».
Θα μας περιγράψετε τις εκφράσεις και τη στάση των Αποστόλων καθέναν ξεχωριστά, καθώς και των Αγγέλων;
«Οι Απόστολοι διακατέχονται από βαθιά θλίψη που φαίνεται έκδηλη στα πρόσωπά τους. Βλέπουμε τον Πέτρο, ο οποίος κρατάει θυμιατό και θυμιάζει το κεφάλι της Θεοτόκου, ενώ ο Παύλος σκύβει και ασπάζεται τα πόδια της μαζί με τον Ιωάννη τον Θεολόγο.
Τώρα για τους Αγγέλους, αυτοί πλαισιώνουν τον Ιησού Χριστό, ο οποίος περιβάλλεται από δόξα, δηλαδή σχηματοποιημένο φως που δηλώνει τη θεϊκή επιφάνεια. Οι Άγγελοι είναι τέσσερις εικονογραφημένοι σε μονοχρωμία, δηλώνοντας το άυλο. Κρατούν αναμμένες λαμπάδες και κοιτούν τον Ιησού Χριστό με έκφραση βαθιάς θλίψης στα πρόσωπά τους. Πάνω από τον Ιησού στην κορυφή της "δόξας" εικονογραφείται ένα εξαπτέρυγο».
Πάνω ακριβώς από το Χριστό στην κορυφή του τόξου της εικόνας έχουν ανοίξει οι πύλες του ουρανού και φαίνονται δύο άγγελοι, να σκύβουν με σκεπασμένα χέρια, ποιος ο συμβολισμός αυτός;
«Οι πύλες του ουρανού έχουν ανοίξει και πράγματι δύο Άγγελοι (εικονογραφημένοι σε μονοχρωμία) σκύβουν με χέρια σκεπασμένα να πάρουν κι αυτοί με τη σειρά τους την ψυχή της Θεοτόκου».
Στο βάθος πιο πίσω και αριστερά από τους Αποστόλους απεικονίζονται τρεις Ιεράρχες με ανοιχτά βιβλία, δίπλα θρηνούν τρεις γυναίκες, ποιος ο συμβολισμός των ιερέων και των γυναικών;
«Οι ιεράρχες που παραβρέθηκαν στην Κοίμηση ήταν τέσσερις, αλλά συνήθως εικονίζονται δύο ή τρεις. Ήταν ο Ιάκωβος ο Αδελφόθεος, ο Ιερόθεος, ο Διονύσιος ο Αεροπαγίτης και ο Τιμόθεος. Τα ανοικτά βιβλία που κρατούν περιέχουν εξόδιους ύμνους προς την Θεοτόκο. Οι τρεις γυναίκες τώρα που εικονογραφούνται, θρηνούν και σκουπίζουν τα δάκρυα με τα μάτια τους, βγαίνοντας από το Υπερώο».
Κοιτάζοντας προσεκτικά την εικόνα, αυτό που σίγουρα θα διακρίνει κάποιος είναι η θλίψη ανάμικτη με την χαρά, ή καλύτερα την αισιοδοξία, πώς ερμηνεύεται αυτό;
«Περισσότερο θα έλεγα θλίψη, ανάμεικτη όμως με μία ελπίδα για την προσμονή της πραγματικής Αναστάσεως της ψυχής του ανθρώπου.
Γι' αυτό διακρίνεται μία χαρμολύπη στα πρόσωπά τους. Όμως, αυτό που βλέπει κανείς με την πρώτη ματιά είναι η θλίψη. Βαθιά θλίψη!».
Σε κάποιες παραστάσεις εικονίζονται στον ουρανό σύννεφα, που μετέφεραν τους αποστόλους στην Ιερουσαλήμ, ποιος ο συμβολισμός;
«Όπως γνωρίζουμε οι Απόστολοι γυρνούσαν και δίδασκαν τα ευαγγέλια στα πέρατα της γης. Ο καθένας είχε αναλάβει να κηρύττει το Ευαγγέλιο και σε ένα διαφορετικό μέρος. Την ώρα που κήρυτταν, νεφέλες δηλαδή σύννεφα, παρουσιάστηκαν και τους μετέφεραν στην Ιερουσαλήμ για να παραστούν στην Κοίμηση της Θεοτόκου στη Γεθσημανή.
Παρίσταντο δε και οι Δώδεκα Απόστολοι, έξι στη μία νεφέλη δεξιά και έξι στην άλλη νεφέλη αριστερά, όπως εικονογραφείται σε ορισμένες εικόνες, όχι όλες».
Πολλές είναι οι εικόνες της Κοιμήσεως στις οποίες αποτυπώνεται το επεισόδιο του αγγέλου ο οποίος κρατώντας ένα ξίφος κόβει τα χέρια ενός άνδρα, ποιος είναι ο άνδρας, τι κάνει για να «αναγκάσει» τον άγγελο να το κάνει αυτό;
«Ναι, πράγματι, σε πολλές εικόνες από τον 12ο αιώνα και μετά, εικονογραφείται ο Εβραίος Ιεφωνίας, ο οποίος προσπάθησε να βεβηλώσει το ιερό νεκροκρέβατο και να "γκρεμίσει" το άγιο σώμα της Θεοτόκου.
Ένας Άγγελος του κόβει τα χέρια, προκυμμένου να τον εμποδίσει αν το κάνει πράξη.
Σε ορισμένες εικόνες, εικονογραφούνται τα κομμένα χέρια του Ιεφωνία, πάνω στο νεκρικό κρεββάτι».
Σας ευχαριστούμε πολύ!
