Εκατό ημέρες συμπληρώνονται από την 24η Φεβρουαρίου 2022, την ημέρα που ο Βλαντιμίρ Πούτιν έδωσε το πράσινο φως για να προχωρήσουν τα ρωσικά στρατεύματα στην εισβολή την οποία προετοίμαζαν αρκετό καιρό.
Η Ουκρανία των περίπου 40 εκατομμυρίων κατοίκων, με έκταση μεγαλύτερη από εκείνη της Γαλλίας, μετατράπηκε σε ένα απέραντο πεδίο μάχης, στο οποίο κανείς και πουθενά δεν μπορούσε να αισθάνεται ασφαλής.
Αυτές τις εκατό ημέρες άλλαξαν πολλά, με τον πιο δυσάρεστο τρόπο. Η φρίκη του πολέμου εισέβαλε και εγκαταστάθηκε για τα καλά στα σπίτια μας. Το ίδιο και ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο κωμικός ηθοποιός που έγινε πρόεδρος και στη συνέχεια πολέμαρχος, για να μας αποδείξει ότι σε αυτή τη ζωή τίποτα δεν είναι απίθανο. Όσο για την Ουκρανία, το 20% του εδάφους της (συμπεριλαμβανομένης της Κριμαίας) βρίσκεται πλέον υπό ρωσικό έλεγχο.
Ταυτόχρονα, αυτός ο πόλεμος είναι – ή, τουλάχιστον, θα έπρεπε να είναι – ένα μεγάλο και πολύτιμο μάθημα για όλους. Αρκεί να μην μείνουμε στην εικόνα και τα αρχικά συναισθήματα που προκαλεί, να μην αρκεστούμε στις εύκολες ερμηνείες, να μην παρασυρθούμε από το τσουνάμι της προπαγάνδας. Να αναζητήσουμε το πώς και το γιατί και να προσπαθήσουμε να το απαντήσουμε – μόνο έτσι μπορούν να αποτραπούν οι νέες και χειρότερες τραγωδίες του μέλλοντος.
Ιδού, λοιπόν, δέκα πράγματα που έχουμε μάθει μέχρι σήμερα από τον πόλεμο στην Ουκρανία.
1.Η ιστορία γράφεται με τη βία
Ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα, έγραψε ο Καρλ φον Κλάουζεβιτς – και η περίπτωση της Ουκρανίας τον επιβεβαιώνει πανηγυρικά. Η εισβολή της Ρωσίας, άλλωστε, δεν ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία, αλλά αποτέλεσε την κατάληξη μιας πολυετούς διαδικασίας, με σημείο καμπής το 2014.
Τα δραματικά γεγονότα εκείνης της χρονιάς, με την ανατροπή του εκλεγμένου φιλορώσου προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς (στην οποία συνέβαλε αποφασιστικά η Δύση), τον πόλεμο που οδήγησε στην αυτονόμηση των αυτοαποκαλούμενων Λαϊκών Δημοκρατιών του Λουγκάνσκ και το Ντόνετσκ (με την ενεργό στήριξη της Μόσχας) και τη βίαιη προσάρτηση στη Ρωσία της Κριμαίας μετέτρεψαν την Ουκρανία σε πυριτιδαποθήκη, στην οποία αργά ή γρήγορα θα σημειωνόταν η έκρηξη.
Οι απόπειρες Ρωσίας και Δύσης – ειλικρινείς ή όχι δεν έχει τόση σημασία εδώ – να φτάσουν σε συμβιβασμό και σε μια κοινά αποδεκτή «μοιρασιά» απέτυχαν και, έτσι, το ξεκαθάρισμα λογαριασμών δια της βίας, με το «ποδοπάτημα» της Ουκρανίας και κάθε έννοιας κυριαρχίας και ανεξαρτησίας, αποδείχθηκε για μια ακόμη φορά μονόδρομος.
2.«Παλιοί» πόλεμοι στη νέα εποχή
Είναι γεγονός ότι μέχρι και τη στιγμή που ο Πούτιν έδωσε την εντολή, οι περισσότεροι πίστευαν ότι δεν πρόκειται να γίνει ποτέ ό,τι στη συνέχεια συνέβη. Θεωρούσαν πως πόλεμοι όπως αυτός στην Ουκρανία, με πολιορκίες και βομβαρδισμούς μεγαλουπόλεων, αναμετρήσεις πυροβολικού και τανκς, δεν έχουν θέση στην εποχή των έξυπνων όπλων, των νέων τεχνολογιών και του Διαδικτύου.
Η πραγματικότητα τους διέψευσε. Ο εν εξελίξει πόλεμος μοιάζει να έρχεται από τα παλιά, έστω κι αν οι σύγχρονες δυνατότητες του προσθέτουν και νέες διαστάσεις. Κι αυτό μας κάνει να υποψιαζόμαστε ότι και άλλες καταστάσεις που ήμασταν σχεδόν σίγουροι πως δεν θα ζήσουν ποτέ οι γενιές του σήμερα και του μέλλοντος ίσως είναι μπροστά μας – όπως ένας Τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος.
3.Η ισχύς δεν κρίνει (πάντα) τον πόλεμο
Εάν κανείς είχε επιχειρήσει να συγκρίνει τη στρατιωτική ισχύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας πριν τον πόλεμο, αναμφίβολα θα είχε καταλήξει στο σενάριο που και οι δυτικές υπηρεσίες θεωρούσαν ως το πιο πιθανό: Εάν ο Πούτιν σάλπιζε επίθεση, τότε το Κίεβο θα μπορούσε να καταληφθεί μέσα σε μία εβδομάδα – κάτι που, αντικειμενικά, θα οδηγούσε στη συνθηκολόγηση της Ουκρανίας.
Πολύ γρήγορα, όμως, τα δεδομένα έδειξαν πως δεν θα συνέβαινε αυτό. Οι Ρώσοι επιτελείς και το Κρεμλίνο φάνηκε ότι είχαν υπερτιμήσει τις δικές τους δυνάμεις και βρέθηκαν προ δυσάρεστων εκπλήξεων, με αποτέλεσμα να έχουν υποστεί σοβαρότατες απώλειες – ανάμεσά τους και της ναυαρχίδας του στόλου της Μαύρης Θάλασσας.
Ο ουκρανικός στρατός, από την άλλη, αποδείχθηκε καλύτερα προετοιμασμένος και εξοπλισμένος, όπως και αποφασισμένος, καθώς φαινόταν να έχει με το μέρος του το «δίκιο του αμυνόμενου». Όσο για τη Δύση, τα όπλα και οι πληροφορίες που παρείχε και συνεχίζει να παρέχει στο Κίεβο αποδεικνύονται κυριολεκτικά «χρυσός».
Η αλήθεια, βεβαίως, είναι ότι τις τελευταίες εβδομάδες η Ρωσία έχει αναλάβει πλήρως την πρωτοβουλία των κινήσεων και σημειώνει σημαντικές επιτυχίες. Αυτό, όμως, δεν ερμηνεύεται σε καμία περίπτωση ως συντριπτική και καθολική νίκη.
4.Οι απώλειες είναι βαριές – και οι «ασύμμετρες»
Οι ανθρώπινες απώλειες που έχουν οι εμπόλεμοι στα πεδία των μαχών είναι βαρύτατες. Δεκάδες χιλιάδες Ρώσοι και Ουκρανοί στρατιώτες έχουν χάσει τη ζωή τους, πολύ περισσότεροι έχουν τραυματιστεί ή έχουν μείνει ανάπηροι, απροσδιόριστος αριθμός είναι αιχμάλωτοι, αμέτρητοι έχουν «κληρονομήσει» τρομακτικά ψυχικά τραύματα και φοβίες.
Την ίδια στιγμή, χιλιάδες είναι και οι άμαχοι νεκροί, που πληρώνουν το κόστος ενός πολέμου τον οποίο δεν επέλεξαν. Σε υλικό επίπεδο δε, πόλεις ολόκληρες έχουν ισοπεδωθεί και οι υποδομές τους έχουν καταστραφεί πλήρως. Κι αυτό είναι κάτι που μεταφράζεται σε υλικές ζημιές δεκάδων δισ. δολαρίων σε μια χώρα η οποία ήταν χρεοκοπημένη πριν την έναρξη του πολέμου. Μαζί και σε ένα τεράστιο κύμα προσφύγων, εντός και εκτός της χώρας, με τον συνολικό αριθμό να ξεπερνά τα δέκα εκατομμύρια – πάνω από ένας στους τέσσερις πολίτες της.
Όσο για τις «ασύμμετρες» απώλειες, που αφορούν τον υπόλοιπο κόσμο, κάθε άλλο παρά αμελητέες είναι. Η ενεργειακή κρίση που κλιμακώθηκε εξαιτίας του πολέμου και η επαπειλούμενη επισιτιστική κρίση, που απειλεί να βυθίσει στον λιμό αμέτρητους ανθρώπους, κυρίως στις πιο φτωχές χώρες, αποδεικνύουν του λόγου το αληθές.
5.Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι δεδομένη
Οι κυρώσεις που ακολούθησαν – κατά κύματα – τη ρωσική εισβολή ήρθαν να βαθύνουν τα ήδη υπάρχοντα ρήγματα στη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης, αλλά και να δημιουργήσουν νέα. Αποδεικνύοντας, έτσι, ότι το «όνειρο» της παγκόσμιας, ανοιχτής και ελεύθερης αγοράς, στην οποία η κίνηση κεφαλαίων και προϊόντων θα γίνεται ανεμπόδιστα, παραμένει – για την ώρα – μια φενάκη.
Πρακτικά, μέσα στις εκατό ημέρες που έχουν μεσολαβήσει, έχουν γίνει ή έχουν δρομολογηθεί τεκτονικές αλλαγές στην παγκόσμια οικονομική και επιχειρηματική αρχιτεκτονική. Ο ομφάλιος λώρος που συνέδεε τη Ρωσία με τη Δύση κόβεται βίαια, ακόμη και σε επίπεδο ενέργειας, όπως αποδεικνύουν οι τελευταίες κυρώσεις, αναβαθμίζοντας τον ρόλο άλλων «παικτών», όπως των Αμερικανών. Μεγάλο μέρος από τα αποθεματικά της κεντρικής της τράπεζας και οι περιουσίες αρκετών ολιγαρχών της έχουν «παγώσει» και βρίσκονται υπό κατάσχεση.
Οι εξελίξεις αυτές, παράλληλα, αναγκάζουν την Κίνα, τις ΗΠΑ και την ΕΕ – που είναι τα πραγματικά οικονομικά μεγαθήρια της εποχής μας – να ανασκουμπωθούν. Να οχυρώσουν καλύτερα τα «εθνικά» τους συμφέροντα και σε επίπεδο οικονομίας, να υψώσουν και νέα τείχη προστατευτισμού, να ενισχύσουν τα νομίσματά τους ενόψει της κρίσιμης αναμέτρησης που πυροδοτεί η έμπρακτη αμφισβήτηση της ηγεμονίας του δολαρίου.
Ο παγκόσμιος οικονομικός πόλεμος έχει ξεκινήσει και το μοντέλο «Αλλαγή μέσω Εμπορίου» αποδεικνύεται πολύ αδύναμο.
6.Η Ευρώπη παραμένει «νάνος» και διχασμένη
Όταν οι ΗΠΑ αποφάσισαν να αποσύρουν τον στρατό τους από το Αφγανιστάν, τον Αύγουστο του 2021, η Άνγκελα Μέρκελ παραδεχόταν πως η Ευρώπη δεν είναι σε θέση να κάνει τίποτα χωρίς τους Αμερικανούς. Ο πόλεμος στην Ουκρανία το επιβεβαίωσε, αποδεικνύοντας ότι η Ευρώπη δεν θα μπορούσε από μόνη της, σε καμία περίπτωση, να καθορίσει την έκβασή του ή να επιδράσει καθοριστικά σε αυτήν.
Παράλληλα και παρά τη μεγάλη και ιστορική στροφή που έχει κάνει η Γερμανία (με τους εξοπλισμούς, τον Nord Stream 2 κ.λπ), η Ευρώπη παραμένει στον πυρήνα της διχασμένη για την πορεία και την τακτική που πρέπει να ακολουθήσει. Οι διαφωνίες όσον αφορά στις κυρώσεις κατά της Μόσχας, η αντιπαράθεση ανάμεσα σε εκείνους που υποστηρίζουν τον άμεσο τερματισμό των συγκρούσεων (έστω και με επώδυνες υποχωρήσεις από το Κίεβο) και όσους επιδιώκουν πόλεμο μέχρι να ηττηθεί η Ρωσία ή να πέσει ο Πούτιν, ακόμη και η υπόθεση της ένταξης της Ουκρανίας στην ΕΕ, αποδεικνύουν του λόγου το αληθές.
Η Ευρώπη παραμένει ένας οικονομικός «γίγαντας» που στηρίζεται σε πόδια «νάνου» και οι αλλαγές που πυροδοτεί ο πόλεμος δεν είναι βέβαιο πού την οδηγούν. Ούτε εάν στον δρόμο που θα πάρει τελικά θα ακολουθήσουν και οι «27».
7.Το ΝΑΤΟ δεν είναι «εγκεφαλικά νεκρό»
Ο Εμανουέλ Μακρόν είχε προκαλέσει αίσθηση, έντονες αντιδράσεις και σφοδρές αντιπαραθέσεις στα τέλη του 2019, όταν είχε αποκαλέσει το ΝΑΤΟ «εγκεφαλικά νεκρό». Πολύ περισσότερο καθώς ο πρόεδρος της Γαλλίας δεν έκανε την κίνησή του τυχαία, αλλά στη βάση συγκεκριμένου σχεδιασμού.
Ακολούθησε, για του λόγου το αληθές η διατύπωση της θεωρίας της «στρατηγικής αυτονομίας» της Ευρώπης, απέναντι τόσο στη νυν υπερδύναμη (ΗΠΑ) όσο και στην ανερχόμενη (Κίνα). Με στόχο μια διαφορετική και πιο ισχυρή στον κόσμο Ευρώπη, στην οποία η Γαλλία θα διαδραμάτιζε ηγεμονικό ρόλο, λόγω και της στρατιωτικής της υπεροχής έναντι όλων των άλλων (ειδικά μετά την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου) και ειδικά της Γερμανίας, που είναι το οικονομικό «μεγαθήριο».
Ο πόλεμος στην Ουκρανία έφερε και εδώ τα πάνω-κάτω. Πλέον, το ΝΑΤΟ όχι απλώς δεν θεωρείται «εγκεφαλικά νεκρό», αλλά αναβαθμίζεται, χαρακτηρίζεται απαραίτητο και αναντικατάστατο απέναντι στην απειλή της «ρωσικής αρκούδας» και αποκτά νέα μέλη (Σουηδία και Φινλανδία).
Όσο για τις ΗΠΑ, που παραμένουν το μεγάλο αφεντικό της Συμμαχίας, μπορούν πλέον να… κοιμούνται πιο ήσυχες, διαπιστώνοντας πως κόπηκε η όρεξη των Ευρωπαίων να «φύγουν από το μαντρί».
8.Ο άξονας Ρωσίας-Κίνας είναι εδώ
Η συμμαχία Ρωσίας και Κίνας «δεν έχει όρια» και μοιάζει με ένα «ακλόνητο βράχο». Μαζί, οι δύο χώρες θα εργαστούν «για να προωθήσουν την πραγματική δημοκρατία» στον κόσμο.
Χαρακτηρισμοί και δηλώσεις όπως οι παραπάνω δεν ανήκουν σε αναλυτές, αλλά στους προέδρους των δύο χωρών, Βλαντιμίρ Πούτιν και Σι Τζινπίνγκ, καθώς και σε κορυφαία στελέχη των κυβερνήσεών τους. Αποτυπώνουν δε τον χαρακτήρα και το περιεχόμενο που έχει πάρει ο «άξονας» των δύο χωρών, τη δημιουργία του οποίου ήθελε να αποτρέψει η «αλεπού» της αμερικανικής διπλωματίας, ο Χένρι Κίσινγκερ, καθώς τον θεωρεί καταστροφικό για τα συμφέροντα των ΗΠΑ και της Δύσης.
Φυσικά, η στενή μεταξύ τους συνεργασία δεν είναι κάτι νέο και τα θεμέλιά της μπήκαν από τους πρώτους κιόλας μήνες που ο Πούτιν ανέλαβε το τιμόνι της Ρωσίας. Έκτοτε, άλλωστε, Μόσχα και Πεκίνο αλλοστηρίζονταν σε όλα τα μεγάλα διεθνή ζητήματα – από τη Μέση Ανατολή, μέχρι τον Ειρηνικό και από τα ανθρώπινα δικαιώματα μέχρι την κλιματική αλλαγή.
Σήμερα, ωστόσο, στο φόντο του πολέμου στην Ουκρανία και της ραγδαίας όξυνσης των γεωπολιτικών και οικονομικών αντιθέσεων και ανταγωνισμών, αυτή η συμμαχία αποκτά πραγματικά στρατηγικό χαρακτήρα, σε όλα τα επίπεδα: Οικονομικό, πολιτικό, στρατιωτικό, ενεργειακό.
9.Η ενημέρωση ανήκει στα θύματα του πολέμου
Οι πολίτες και στις δύο πλευρές του πολεμικού μετώπου δεν έχουν πλέον δικαίωμα στην ελεύθερη ενημέρωση – κι αυτό είναι αναμφισβήτητο. Η προπαγάνδα παίρνει το πάνω χέρι, επιχειρώντας να υποτάξει την κοινωνία στις πολιτικές επιλογές.
Στο όνομα πότε του «στρατιωτικού νόμου», πότε της απειλής απέναντι στα εθνικά συμφέροντα και πότε της προπαγάνδας του εχθρού, κυβερνήσεις και αρχές έχουν ρίξει «μαύρο» σε δεκάδες Μέσα. Ενεργώντας κατασταλτικά και υποτιμώντας την ικανότητα των ενεργών πολιτών να κρίνουν, να συγκρίνουν και να καταλήγουν σε συμπεράσματα που δεν θα είναι προκάτ.
Στη Ρωσία του Πούτιν, έχει μπει λουκέτο σε όλα σχεδόν τα ανεξάρτητα και αντιπολιτευόμενα Μέσα, ενώ όσοι τολμούν να αμφισβητήσουν τις πολεμικές επιλογές ή να διαφωνήσουν με τον όρο «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» διώκονται και φυλακίζονται, με τη ρετσινιά του προδότη.
Όσο για την ΕΕ, η επιλογή του μπλακάουτ σε μια σειρά ρωσικά ΜΜΕ προκαλεί, αν μην τι άλλο, εύλογα ερωτήματα, από τη στιγμή που η «δημοκρατική Ευρώπη» επιμένει ότι υπερασπίζεται τις αξίες της – συμπεριλαμβανομένης της ελεύθερης ενημέρωσης.
10.Ο κόσμος μας είναι πιο επικίνδυνος
Μετά από όλα αυτά, δύσκολα θα διαφωνήσει κανείς ότι ο κόσμος στον οποίο ζούμε είναι ακόμη πιο επικίνδυνος. Ο πόλεμος, άλλωστε, είναι ο πιο πρόσφατος – αλλά σίγουρα όχι ο τελευταίος – κρίκος στην αλυσίδα των κρίσεων που τον πλήττουν αλλεπάλληλα: Χρηματοπιστωτική, προσφυγική, κλιματική, πανδημία. Μάλιστα, δεν φαίνεται ότι θα μας εγκαταλείψει σύντομα, καθώς ολοένα περισσότεροι μας προετοιμάζουν για τα χειρότερα.
Θα έλεγε κανείς ότι η εικόνα που τείνει να επικρατήσει στον πλανήτη παραπέμπει σε ένα σάπιο σκαρί που έχει αρχίσει να μπάζει από παντού, καθιστά αναγκαίες ολοένα περισσότερες αβαρίες και δεν μπορεί να τους χωρέσει όλους, κάτι που αποτυπώνεται και στις διαρκώς διευρυνόμενες κοινωνικές ανισότητες.
Εάν στα παραπάνω προσθέσει κανείς και την απειλή ενός πυρηνικού πολέμου, τότε είναι φανερό ότι πρέπει να απαντήσουμε εάν «ο γιαλός είναι στραβός ή στραβά αρμενίζουμε» και να πάρουμε γενναίες αποφάσεις – τώρα.
