Νίκη Γουλανδρή: Η βοτανική ζωγράφος που ανακηρύχθηκε «Γυναίκα της Ευρώπης»

Στις 9 Φεβρουαρίου 2019, πεθαίνει η Νίκη Γουλανδρή, σε ηλικία 94 ετών. Η ελληνίδα βοτανική ζωγράφος, μνημονεύεται για τους αγώνες της για την προστασία του περιβάλλοντος μέσα από πολιτιστικές δράσεις, αλλά και μέσω του καλλιτέχνικου της έργου που αποσκοπούσε στην οικολογική ευαισθητοποίηση και την εξασφάλιση προοπτικής για το μέλλον του πλανήτη.

Η Νίκη Γουλανδρή ήταν μια γυναίκα με πολλές ιδιότητες. Το 1964 ίδρυσε με τον σύζυγό της, Άγγελο Γουλανδρή, το Μουσείο Γουλανδρή, το πρώτο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στην Ελλάδα, στο οποίο, από το 1997, διετέλεσε πρόεδρος. Το 1991 ανακηρύχθηκε «Γυναίκα της Ευρώπης». Το διάστημα μεταξύ 1974-1975 υπήρξε υφυπουργός Κοινωνικών Υπηρεσιών. Με αμέτρητες ακαδημαϊκές διακρίσεις και βραβεία για το έργο της, αφιέρωσε τη ζωή της στη μελέτη του φυσικού περιβάλλοντος και την εκπαίδευση για την αφύπνιση της οικολογικής συνείδησης.

Σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα του Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας, η Νίκη Γουλανδρή σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες και Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και συνέχισε μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης, στην Πολιτειολογία και τη Φιλοσοφία. Παράλληλα, ασχολήθηκε με τη ζωγραφική απεικόνιση της ελληνικής χλωρίδας.΄Εχει ζωγραφίσει περίπου 800 ελληνικά φυτά.΄Εργα της έχουν δημοσιευθεί στις εκδόσεις: «Wild Flowers of Greece», με 135 ολοσέλιδες απεικονίσεις της και «Παιώνιες της Ελλάδος», με απεικονίσεις 12 ελληνικών παιωνιών.΄Εχει, επίσης, ζωγραφίσει σε πορσελάνη Limoges και Royal Copenhagen και μαντήλια σε μετάξι για τον οίκο «Hermes».

Το πρώτο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στην Ελλάδα

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 22ης Μαΐου 1964, μεταφέρει την είδηση ίδρυσης του πρώτου Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στην Ελλάδα:

«Ένα εξαιρετικά πλούσιο μουσείο λουλουδιών δημιουργείται στην Κηφισιά, με βάση την εκτεταμένη βοτανολογική συλλογή του μακαρίτη Κώστα Γουλιμή.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 22.5.1964, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | « ΝΕΑ»

»Σύμφωνα με την τελευταία επιθυμία και τη διάταξη της διαθήκης του διαπρεπούς αυτού μελετητή της ελληνικής χλωρίδας, το γνωστό από τα καλλιτεχνικά του διαφέροντα ζεύγος Άγγελου και Νίκης Γουλανδρή εργάζεται επίμονα από καιρό για την άρτια κατάσταση και συγκρότηση του Μουσείου, που θα είναι μοναδικό όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη, λόγω της σπανιότητας των εκθεμάτων που θα στεγάση».

26 χρόνια αργότερα, η Κατερίνα Ασημακοπούλου επισκέπτεται το Μουσείο Γουλανδρή και γράφει στον «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟ» της 31ης Μαΐου 1990:

«Σε ένα μουσείο γεμάτο παιδιά σχεδόν εφτακόσια κάθε ημέρα, συναντήσαμε τον Άγγελο και τη Νίκη Γουλανδρή. Σε ένα τεράστιο σκοτεινό γραφείο, με κατεβασμένες τις γρίλιες εκείνος, σε ένα άλλο μικρότερο με άπλετο φως εκείνη. Απόκοσμος ο ένας, «κοσμική» η άλλη. Τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους, θαρείς πως βρέθηκαν μαζί για να αλληλοσυμπληρώνονται».

«Κακώς θεωρούμαι κοσμική. Δεν είμαι. Μ’ ενδιαφέρει όμως πολύ να επικοινωνώ με τους ανθρώπους. Προσπαθώ να τους ωθήσω κοντά στη φύση, να τους κάνω να την αγαπήσουν»

Η αξία της βοτανικής ζωγραφικής

«ΤΑ ΝΕΑ» της 14ης Δεκεμβρίου 1981, με αφορμή την έκδοση μιας σπάνιας συλλογής 12 διακοσμητικών πιάτων, ονόματι «Ελληνικά Αγριολούλουδα», με υδατογραφίες της Νίκης Γουλανδρή, αναφέρουν για την καλλιτέχνιδα:

«Η βοτανική ζωγραφική, επιστήμη και τέχνη συγχρόνως, έχει βρει στο πρόσωπο της Νίκης Γουλανδρή, έναν ερμηνευτή από τους πιο έγκυρους και τους πιο αξιόλογους. Το στοιχείο που διαφοροποιεί αυτή τη ζωγραφική από μια απλή καλλιτεχνική απεικόνιση, είναι ότι προϋποθέτει γνώση της ανατομίας κάθε φυτού και άνθους: Γιατί μόνο έτσι μπορούν να αποδοθούν με ακρίβεια οι φανερές ή και κρυφές ιδιομορφίες κάθε φυτού, η δομή των ριζών του, οι νευρώσεις των φύλλων, η υφή των πετάλων.

«ΤΑ ΝΕΑ», 14.12.1981, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

»Με το τεράστιο ζωγραφικό έργο της, αλλά και με την προσωπική της συμμετοχή στη λειτουργία του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας, η Νίκη Γουλανδρή συμβάλλει θετικά σε κάτι πολύ σημαντικό στην εποχή μας: Στη διαφώτιση του πλατύτερου κοινού γύρω από τα σύγχρονα οικολογικά προβλήματα και στην ευαισθητοποίηση του απέναντι στην εκστρατεία διασώσεως των ελληνικών φυτών και βιοτόπων, που κινδυνεύουν να χαθούν. Ειδικά μάλιστα για την συμβολή της αυτή, έχει τιμηθεί με τον τίτλο του «εταίρου»(F.L.S.) της Εταιρίας του Λινναίου της Μ. Βρεταννίας, καθώς και με το μετάλλιο Eloise Payne Liquer των ΗΠΑ».

Ένα σπίτι, τρεις αισθητικές

«ΤΟ ΒΗΜΑ» της 14ης Ιανουαρίου 1996, εισέρχεται στην οικεία του ζεύγους Γουλανδρή, στην Κηφισιά, όπου η ζωγράφος εξηγεί στην Τίνα Πολίτη, την ιδιαίτερη διακόσμηση του σπιτιού τους:

«Α, ξέρετε, γιορτάζω δύο φορές, σε μέρες πολύ κοντινές και έτσι το σπίτι μου τέλη Νοεμβρίου ως αρχές Δεκεμβρίου είναι πάντα γεμάτο λουλούδια. Με λένε Ανδρονίκη, ελάχιστοι το γνωρίζουν και γιορτάζω του Αγίου Ανδρέα, ενώ οι περισσότεροι ξέρουν ότι γιορτάζω του Αγίου Νικολάου!

»Το σπίτι μας χωρίζεται διακοσμητικά σε τρία μέρη. Το βυζαντινό με τους αγίους της οικογένειας, το κλασικό κι αυτό με τα έργα του άνδρα μου.

»Οι άγιοι σηματοδοτούν μια μακρά οικογενειακή παράδοση. Τα μεταφυσικά θέματα, απαντά, είναι η σανίδα σωτηρίας στον κλονισμένο σήμερα κόσμο. Ο ρασιοναλισμός απέτυχε. Η λογική δεν είναι η μόνη προσέγγιση στην αλήθεια. Η αλήθεια, ίσως, είναι ένας συγκερασμός του λογικού και του υπερβατικού στοιχείου. Θεός υπάρχει με τη μορφή μιας δημιουργίας που λειτουργεί τέλεια, αλλά είναι ανερμήνευτη και αθέατη από εμάς. Η εκκλησιαστική ερμηνεία είναι πολύ στενή. Σήμερα η εκκλησία δεν μετέχει στις συγκρούσεις που πλήττουν τις κοινωνίες, ούτε στη σύγκρουση του άνθρωπου με το περιβάλλον»

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 14.1.1996, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Σε άλλη συνέντευξή της, στο «ΒΗΜΑ» της 26ης Φεβρουαρίου 2012, η διεθνώς αναγνωρισμένη ζωγράφος, θα έλεγε στην Κατερίνα Λυμπεροπούλου, για την επίδραση που άσκησε στην τέχνη της, η σχέση της με τον σύζυγό της:

«Πρέπει να πω ότι από πολύ νεαρής ηλικίας οι γονείς μου είχαν διαπιστώσει την επίδοσή μου στη ζωγραφική και μου ξεκίνησαν μαθήματα με τον ζωγράφο-αγιογράφο Κωνσταντίνο Αρτέμη. Ωστόσο είχα πάντοτε την ενθάρρυνση και τη στήριξη του Άγγελου Γουλανδρή, αλλά η ζωγραφική του έκφραση είναι πολύ διαφορετική από τη δική μου. Είναι καθαρά γεωμετρική και δεν έχει άμεση σχέση με τη φύση».

«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 31.5.1990, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Η συνεργασία με τον οίκο Hermes

Στην ερώτηση για το αν η συνεργασία της με τους οίκους Hermes, Limoges και Royal Copenhagen, στάθηκε αφορμή για μια ενδεχόμενη αλλαγή στην επαγγελματική της πορεία, απαντάει:

«Τα μαντίλια για τον οίκο Hermes ήταν ένα άλλο είδος ζωγραφικής που δεν είχα προηγουμένως δοκιμάσει. Μου άρεσε η πρόταση και έδωσε και για μένα και για τον οίκο Hermès ένα καλό αποτέλεσμα. Ναι, πρέπει να ομολογήσω ότι οι προκλήσεις ήταν πολύ δελεαστικές. Ποτέ όμως δεν μου πέρασε από το μυαλό η ιδέα να εγκαταλείψω την αφοσίωσή μου στην ελληνική φύση και στο Μουσείο».

Η συνεργασία της ελληνίδας βοτανικής ζωγράφου με έναν από τους πιο διάσημους οίκους μόδας το 1983, αποτελεί τεράστια είδηση για τα ελληνικά μέσα. «ΤΑ ΝΕΑ» της 26ης Απριλίου 1983 γράφουν σχετικά:

«Μια ελληνική δημιουργία, σχέδιο για φουλάρι εμπνευσμένο από την ελληνική φύση, που ζωγράφισε η Νίκη Γουλανδρή, εισδύει στα άδυτα των αδύτων της γαλλικής μόδας. Ο οίκος «HERMES», παραδοσιακή φίρμα μόδας, που λανσάρει αξεσουάρ και έχει επιβληθεί διεθνώς για την ποιότητα και την αυθεντικότητα της καλλιτεχνικής εργασίας του, επέλεξε σαν «βεντέτα» της ανοιξιάτικης κολεξιόν του σε φουλάρια της την δημιουργία της Νίκης Γουλανδρή, «φλόρα γκρέκα».

»Πρόκειται για ένα φουλάρι που φέρνει σχέδιο με τα πιο αντιπροσωπευτικά λουλούδια από την Ελλάδα στο στυλ μόδας του οίκου «HERMES».

«ΤΑ ΝΕΑ», 26.4.1983, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Διευθυντής του οίκου HERMES για τη Νίκη Γουλανδρή

Ο Διευθυντής του οίκου «HERMES», Κ. Ζαν – Λουί Ντυμά – Ερμές, δηλώνει στα «ΝΕΑ» για τη συνεργασία με την ελληνίδα ζωγράφο:

»»Γνώρισα την κ. Γουλανδρή που έχει αφιερώσει τη ζωή της στην μελέτη της φυσικής ιστορίας, που έχει μεταβάλει το σπίτι της στην Κηφισιά σε Μουσείο, είδα μελέτες της και έργα της ζωγραφικής – βοτανολογίας, το βιβλίο της για τα άνθη του Ολύμπου. Βρήκα εξαιρετικό ενδιαφέρον στην προσπάθεια της Νίκης και του Άγγελου Γουλανδρή στον τομέα της έρευνας για την φυσική ιστορία, γεωλογία, βοτανολογία. Τα σχέδια ελληνικών λουλουδιών της Νίκης Γουλανδρή αποτελούν θαυμάσια υλικό για ένα φουλάρι ‘ΕΡΜΕΣ'»».

«ΤΑΧΥΔΡΌΜΟΣ»,14.4.1983, Ιστορικό Αρχείο, «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ

Η ασυνειδησία των Ελλήνων

Στο «ΒΗΜΑ» της 12ης Δεκεμβρίου 2009, η Νίκη Γουλανδρή ρωτάται από την Κατερίνα Λυμπεροπούλου για την ευαισθησία του ελληνικού λού στο ζήτημα της βιοποικιλότητας. Στα λόγια της ζωγράφου, αποτυπώνεται συνοπτικά η ανάγκη εκπλήρωσης του οράματος της και η αξία του έργου της:

«»Το πρόβλημα είναι πολύ μεγάλο. Έχουμε αναπτύξει άλλες προτεραιότητες στη ζωή μας. Αυτό, βέβαια, δεν ισχύει μόνο στην Ελλάδα αλλά και αλλού. Η χώρα μας έχει μια μακρά παράδοση πολιτισμού με τα φυτά της και δεν θα έπρεπε να τα αγνοούμε. Αλήθεια, πόσοι γνωρίζουν περισσότερα από πέντε – έξι άγρια φυτά; Δυστυχώς δεν γίνεται καμία προσπάθεια, μέσω της Παιδείας, να αναπτυχθεί η σημασία της χλωρίδας της χώρας. Το να σώζεις ένα φυτό ώστε να μην εξαφανιστεί σημαίνει να συνεχίζεις την ανανέωση της ζωής στον κόσμο».

Στην ερώτηση, τότε, της Κατερίνας Λυμπεροπούλου, αν σκεδιάζει ακόμη, απαντάει:

»»Δεν σχεδιάζω, ζωγραφίζω. Ξέρετε πόσο μπορεί να πάρει μια ζωγραφική απεικόνιση; Μπορεί τέσσερις ημέρες, μπορεί και έναν μήνα. Είναι επίσης πολύ ακριβή ενασχόληση. Εγώ την πλήρωσα πάρα πολύ ακριβά, με πολύ από τον χρόνο μου. Της έδωσα προτεραιότητα και μάλιστα δεν παρέλειψα ποτέ να τελειώσω ένα έργο. Σήμερα ζωγραφίζω μόνο αν έρχεται καινούργιο φυτό. Ξέρετε ότι υπάρχουν θαυμάσια έργα παλαιών εξερευνητών που έρχονταν στην Ελλάδα για να ερευνήσουν και συνοδεύονταν από ζωγράφους οι οποίοι ζωγράφιζαν τα φυτά; Στη βιβλιοθήκη του μουσείου υπάρχουν οι τόμοι του ‘Flora Greca’ του 1800. Παρ΄ ότι η Ελλάδα ήταν υπό οθωμανική κατοχή, η χλωρίδα της ονομάστηκε flora greca. Το ίδιο ισχύει με τη χλωρίδα της Μικράς Ασίας, την οποία επίσης επισκέπτονταν εξερευνητές. Έβλεπαν τον ελληνικό χώρο πέρα για πέρα. Να γιατί ένα φυτό μπορεί να εκπέμπει την Ιστορία, την ακτινοβολία της Ελλάδας»».

«Να αποκτήσουμε συνείδηση του πλούτου μας»