Ποιες οι διαφορές μεταξύ τους – Πού αντιδρά η Τουρκία και το «casus belli» – Γιατί η Ελλάδα δεν κάνει το επόμενο βήμα
Το Newsbomb.gr επιχειρεί να δώσει με απλά λόγια την ερμηνεία αυτών των όρων, καθώς και τις παραμέτρους τους για να μη δημιουργείται η οποιαδήποτε σύγχυση ή παρερμηνεία.
Σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), τα χωρικά ύδατα ή αιγιαλίτιδα ζώνη αποτελούν τη φυσική επέκταση της εθνικής κυριαρχίας μίας χώρας, πέρα από τις ακτές, προς τη θάλασσα.
Η φυσική αυτή επέκταση, η οποία περιλαμβάνει τα ύδατα, τον βυθό, το υπέδαφος και τον εναέριο χώρο, θεωρείται τμήμα του εθνικού εδάφους, με την εκάστοτε χώρα να έχει δικαίωμα άσκησης «πλήρους κυριαρχικής εξουσίας».
Το μέγεθος της επέκτασης της εθνικής κυριαρχίας, διαχρονικά, καθορίζεται από τα Ηνωμένα Έθνη.
Μέχρι το 1936, τα χωρικά ύδατα εκτείνονταν έως τα 3 ναυτικά μίλια. Από το 1936 και έκτοτε, η έκταση των χωρικών υδάτων διευρύνθηκε στα 6 ναυτικά μίλια, κάτι το οποίο υιοθέτησε και η Ελλάδα.
Το 1994 – και σύμφωνα με απόφαση των Ηνωμένων Εθνών για το Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας – το δικαίωμα επέκτασης των χωρικών υδάτων ορίστηκε στα 12 ναυτικά μίλια.
Ωστόσο, η Ελλάδα μέχρι και σήμερα δεν έχει προβεί στην ενεργοποίηση αυτού του δικαιώματος στο Αιγαίο. Στο Ιόνιο από την άλλη, η συμφωνία για οριοθέτηση ΑΟΖ με την Ιταλία αλλάζει τα δεδομένα και δημιουργεί συνθήκες για αιγιαλίτιδα ζώνη στα 12 ναυτικά μίλια.
Από την πλευρά της η Τουρκία, με απόφαση της Εθνοσυνέλευσής τον Ιούνιο του 1995, έχει επανειλημμένως προειδοποιήσει με το γνωστό «casus belli», θεωρώντας δηλαδή, ως αιτία πολέμου την επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 μίλια.
Σημειώνεται πως, με βάση το Άρθρο 3 της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας, η επέκταση των χωρικών υδάτων αποτελεί απόφαση του κάθε κράτους, χωρίς να απαιτείται η ρητή συναίνεση των γειτονικών χωρών ή της διεθνούς κοινότητας.
Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι Ελλάδα και Τουρκία αν και έχουν το δικαίωμα επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 μίλια, καμία από τις δύο χώρες δεν το έχει ασκήσει, εξακολουθώντας να εφαρμόζουν τον κανόνα των 6 ναυτικών μιλίων.
Μάλιστα, σε αρκετά σημεία του Αιγαίου, η έκταση των χωρικών υδάτων είναι μικρότερη και των 6 ναυτικών μιλίων. Δηλαδή, η απόσταση των ελληνικών και των τουρκικών ακτών είναι μικρότερη των 12 ναυτικών μιλίων (σ.σ. 6 ναυτικά μίλια για την Ελλάδα, 6 ναυτικά μίλια για την Τουρκία)
Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο, εφαρμόζεται ο κανόνας της μέσης γραμμής, δηλαδή ο διαχωρισμός γίνεται στη βάση της μέσης απόστασης από τις ακτές των δύο χωρών.
Τι είναι η υφαλοκρηπίδα
Τη συγκεκριμένη έννοια την ακούμε πολύ συχνά το τελευταίο διάστημα, με πολλούς ωστόσο να μην αντιλαμβάνονται επακριβώς τον ορισμό της.
Η υφαλοκρηπίδα έχει μεγάλη οικονομική σημασία, αφού σχετίζεται με την αλιεία, την εξόρυξη υδρογονανθράκων κ.ά. Επίσης διότι συχνά βρίσκονται σε αυτήν ή κάτω από αυτήν ορυκτός πλούτος (πετρέλαιο, φυσικό αέριο, μέταλλα), καθώς και άβια και έμβια ακίνητα είδη (βενθικά είδη), όπως κοράλλια, σφουγγάρια κλπ. Έτσι υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για την εκμετάλλευσή της.
Στον βαθμό που ανήκει στην αιγιαλίτιδα ζώνη (χωρικά ύδατα) του παράκτιου κράτους, η εκμετάλλευσή της ανήκει αναμφισβήτητα σε αυτό. Πρόβλημα ανέκυψε στο Διεθνές Δίκαιο με την υφαλοκρηπίδα πέραν της αιγιαλίτιδας ζώνης, σχετικά με το αν και αυτή ανήκει στο πλησιέστερο παράκτιο κράτος ή αν καλύπτεται από την ελευθερία των θαλασσών που ισχύει στην ανοιχτή θάλασσα.
Σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο και τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών του 1980, ως υφαλοκρηπίδα ορίζεται ο βυθός της θάλασσας σε ακτίνα 200 ναυτικών μιλίων από την ακτή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, η ακτίνα αυτή δύναται να είναι μεγαλύτερη και των 200 ναυτικών μιλίων, φθάνοντας έως τα 350 ναυτικά μίλια.
Τα νησιά, οι νησίδες, οι βραχονησίδες, οι σκόπελοι και ανορθωμένοι βράχοι,(π.χ. πόρτες Πάρου), που περιβάλλονται μεν από θάλασσα πλην όμως δεν καλύπτονται από το χειμέριο κύμα ή την μεγίστη πλύμη, έχουν κι αυτά υφαλοκρηπίδα.
Εξαίρεση αποτελούν, σύμφωνα με το άρθρο 121 της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, οι βραχονησίδες και οι βράχοι, οι οποίοι δε μπορούν να διατηρήσουν ανθρώπινο πληθυσμό ή αυτόνομη οικονομική ζωή (καλλιέργεια ή κτηνοτροφία). Αυτοί οι βράχοι έχουν μεν αιγιαλίτιδα ζώνη, δεν έχουν όμως δικαίωμα στην υφαλοκρηπίδα ή στην αποκλειστική οικονομική ζώνη (αφού δεν υφίσταται επ΄ αυτών).
Σε κάθε περίπτωση, όμως, τόσο στην ηπειρωτική όσο και στη νησιωτική υφαλοκρηπίδα, η κυριαρχία ανήκει στο κράτος όπου ανήκουν οι αντίστοιχες ακτές.
Το παράκτιο κράτος έχει συγκεκριμένα κυριαρχικά δικαιώματα επί της υφαλοκρηπίδας. Στο παράκτιο κράτος ανήκουν, σύμφωνα με τη Σύμβαση του 1982, τα ορυκτά του εδάφους και του υπεδάφους του βυθού, οι μη ζώντες οργανισμοί του βυθού, καθώς και οι ζώντες οργανισμοί του βυθού που ανήκουν στα καθιστικά είδη (είδη που δεν μπορούν να κινηθούν μόνα τους χωρίς συνεχή επαφή με τον βυθό). Αντίθετα, δεν ανήκουν ούτε τα ύδατα, ούτε η επιφάνεια της θάλασσας, καθώς ούτε και ο εναέριος χώρος.
Τονίζεται σαφώς πως τα παράκτια αυτά δικαιώματα του κράτους τού ανήκουν αυτοδικαίως, ανεξάρτητα από την τήρηση οποιωνδήποτε διατυπώσεων (π.χ. δήλωσης, οριοθέτησης κλπ.) και είναι αποκλειστικά: ακόμα κι αν δεν τα ασκήσει το παράκτιο κράτος, δεν δικαιούται να τα ασκήσει κανένα άλλο κράτος.
Όταν η υφαλοκρηπίδα ενός κράτους «συναντάται» με την υφαλοκρηπίδα ενός δεύτερου κράτους, τότε θα πρέπει να υπάρξει διακανονισμός μεταξύ των δύο γειτονικών χωρών.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, για παράδειγμα, ενώ υπάρχει οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας, δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.
Άλλωστε, η Άγκυρα δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση του ΟΗΕ (1980), αντιδρώντας στη διάταξη, σύμφωνα με την οποία «τα νησιά, οι νησίδες, οι βραχονησίδες, οι σκόπελοι και ανορθωμένοι βράχοι διατηρούν το δικαίωμα στην υφαλοκρηπίδα».
Τι είναι ΑΟΖ
Σύμφωνα επίσης με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών του, ως Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη ορίζεται η θαλάσσια έκταση, εντός της οποίας ένα κράτος έχει δικαίωμα έρευνας ή άλλης εκμετάλλευσης των θαλασσίων πόρων, συμπεριλαμβανομένης και της παραγωγής ενέργειας.
Η έκταση της ΑΟΖ υπολογίζεται πέραν των χωρικών υδάτων και έως τα 200 ναυτικά μίλια από την ακτογραμμή, ενώ η δικαιοδοσία του παράκτιου κράτους αφορά τα ύδατα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, ο βυθός και το υπέδαφος.
Όπως και στις περιπτώσεις των χωρικών υδάτων και της υφαλοκρηπίδας, εφόσον οι ΑΟΖ δύο χωρών αλληλο-εφάπτονται, έγκειται στα γειτονικά κράτη να ορίσουν από κοινού θαλάσσια σύνορα.
Ποια είναι όμως η διαφορά ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας;
Πέραν της διαφορετικής έκτασης των δύο εννοιών (σ.σ. ΑΟΖ έως 200 ναυτικά μίλια – υφαλοκρηπίδα έως 350 ναυτικά μίλα), οι διαφορές συνίστανται και σε ζητήματα κυριαρχίας.
Ενδεικτικά, η υφαλοκρηπίδα είναι μόνο ο βυθός και το θαλάσσιο υπέδαφος, ενώ η ΑΟΖ περιλαμβάνει και το τμήμα της θάλασσας έως την επιφάνεια του νερού.
Επίσης, η υφαλοκρηπίδα υπάρχει a-priori, χωρίς να χρειάζεται το εκάστοτε κράτος να προχωρήσει στην οριοθέτησή της. Αντίθετα, η ΑΟΖ υφίσταται μόνον εφόσον το εκάστοτε κράτος προχωρήσει στη ανακήρυξή της, βάσει των διεθνών κανόνων και της σύμφωνης γνώμης των γειτονικών κρατών.
Η τουρκική δήλωση περί πολέμου δεν αφορά την ΑΟΖ· η Τουρκία ισχυρίζεται ότι το Αιγαίο, ως ημίκλειστη θαλάσσια περιοχή, πρέπει να τεθεί υπό ειδικό καθεστώς, εν αντιθέσει με άλλες ημίκλειστες θάλασσες όπως την Αδριατική θάλασσα, ή πλήρως κλειστές όπως τη Μαύρη Θάλασσα.