Μέσα σε μια βραχώδη, ανισόπεδη αλλά καταπράσινη περιοχή που περικλείουν τα χωριά Μακρυχώρι, Ελαφοχώρι, Δύσβατο και Στεγνό της ορεινής περιοχής του Νέστου βρίσκεται ένα ακόμη ταπεινό εργαστήρι της προσευχής, πραγματική όαση μέσα στη σημερινή υλόπνικτη εποχή μας. Πρόκειται για την "Ιερά γυναικεία κοινοβιακή Μονή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος" των Νικητών.
Είναι ένα προκεχωρημένο φυλάκιο της Ιεράς Μητροπόλεως Φιλίππων, που με την πνευματική του ακτινοβολία δεσπόζει σ" όλη την ανατολική περιοχή αυτής. Βρίσκεται ακριβώς δίπλα στο σχεδόν εγκαταλελειμμένο σήμερα οικισμό των Νικητών απ" τον οποίο πήρε το γνωστό λαϊκό της όνομα ως "Μονή των Νικητών".
Από τον άξονα της εθνικής οδού Καβάλας - Ξάνθης και από το σταυροδρόμι που δημιουργείται στο ύψος της διασταύρωσης με το δρόμο της Χρυσούπολης απέχει ακριβώς 11 χλμ. Όλη η περιοχή γύρω απ" το μοναστήρι είναι ορεινή και άγονη και σήμερα σχεδόν απόλυτα εγκαταλελειμμένη απ" τους κατοίκους της που κατέβηκαν στην Καβάλα και τη Χρυσούπολη στο πρώτο μισό της δεκαετίας του 1960. Έτσι, η εδώ ίδρυσητης Μονής τις τελευταίες δεκαετίες έδωσε πραγματικά μια κινητήρια πνοή σ" όλο το χώρο και μια ελπίδα αναζωογόνησης της εγκαταλελειμμένης περιοχής.
Αφιερώθηκε στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος Χριστού απ" την ομώνυμη θαυματουργό εικόνα που "βρέθηκε" εδώ κατά τρόπο περιπετειώδη. Η προϊστορία της Μονής και η πρώτη "μορφή" αυτής αρχίζει μόλις το 1969. Τότε ιδρύθηκε το πρώτο Προσκύνημα, το γνωστό γυναικείο ησυχαστήριο των δύο μοναστριών, με τις οποίες λύθηκε και το οξύ πρόβλημα που δημιουργήθηκε στους κατοίκους της περιοχής από τη διεκδίκησητης θαυματουργού εικόνος του Χριστού μας. Πώς όμως βρέθηκε η εικόνα αυτή στην περιοχή;
Πρόκειται για ένα θαυμάσιο κειμήλιο που η ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων πέρα εκεί στις αλύτρωτες πατρίδες της Μικράς Ασίας. Είναι ένας θησαυρός ανεκτίμητος, απ" αυτούς που οι τραγικοί αλλά ηρωικοί πρόσφυγες έφεραν μαζί τους σ" εκείνες τις φοβερές ώρες της καταστροφής τους. Ο αρχιμανδρίτης π. Ιωακείμ Καραχρήστος περιγράφοντας το 1982 τη θαυμτουργή εικόνα, έγραφε σχετικά: "Ή εικόνα είναι πολύ παλιά, αλλά δέν παρουσιάζει καμιά ιδιοτυπία και καμιά καλλιτεχνική αξία. Φαίνεται ακαλαίσθητη και κακοφτιαγμένη, γιατί η σημερινή μορφή της, λαικής τέχνης, δέν είναι η πρώτη. Κάποιος μεταγενέστερος ερασιτέχνης ζωγράφος πήγε να διορθώση δήθεν τη φθαρμένη από το χρόνο παλιά εικόνα και την κατέστρεψε κυριολεκτικά. Όμως παρά την άτεχνη σημερινή μορφή της η εικόνα αυτή εξακολουθεί να είναι ελκυστική και να καθηλώνη τον προσκυνητή, που πιστεύει στη δύναμη της. Συχνά και με τη χάρη του Χριστού θαυματουργεί, άλλοτε με ιάσεις αρρώστων και άλλοτε με γενικότερες ενέργειες σε καιρούς πολέμων, επιδημιών, θεομηνιών κλπ."
Το ιδιαίτερο και το πιο βασικό χαρακτηριστικό της εικόνας,(διαστάσεων 100 Χ55 εκ. και καλυμμένη σήμερα με ένα βαρύτιμο επαργυρωμένο "υποκάμισο"), είναι το θαυμαστό γεγονός της κι νητικότητάς της. Σε ώρες απροσδιόριστες και κυρίως κατά την πανήγυρή της, όταν οι χιλιάδες πιστοί την μεταφέρουν με ευλάβεια και σεβασμό κατά τη διάρκεια της λι τανείας της ή την κρατούν στα χέρια τους κατά την ακολουθία του "Άγιασμού" και της "Παρακλήσεως", τότε η εικόνα παρουσιάζει θαυμαστά κινητικά σημεία "χτυπάει", όπως λένε οι Χριστιανοί.
Δεν είναι εξακριβωμένο για το ποιά είναι η ερμηνεία αυτού του χτυπήματος. Πάντως κατά την άποψη εκπροσώπων της Εκκλησίας μας, αλλά και κατά την κοινή συνείδηση των πιστών, το "χτύπημα" αυτό δεν έχει μάλλον σχέση ούτε με την "αμαρτωλότητα" του Χριστιανού, ούτε με την "αγιότητά" του, αλλά ούτε και με την ψυχική διάθεση αυτού. Ίσως να υποδηλώνει προειδοποίηση κάποιου θείου μηνύματος που οπωσδήποτε όμως, τουλάχιστον εκείνη τη στιγμή, δεν είμαστε σε θέση να τοπροσδιορίσουμε. Το βέβαιο πάντως είναι ότι θαύματα του Κυρίου μας με την παρουσία της Αγίας Του αυτής Εικόνας γί νονται και σε στιγμές που δεν έχει προηγηθεί ούτε το "χτύπημά" της, αλλά ούτε και άλλο εμφανές εξωτερικό σημείο.
Την εικόνα στην περιοχή αυτή την έφερε η ευσέβεια των προσφύγων της Μ. Ασίας το 1922, πολύ πριν ακόμη κτισθεί το μοναστήρι δηλαδή, όταν κυνηγημένοι από την καταδιωκτική μανία των Τούρκων αναγκάστηκαν να αφήσουν την πατρίδα τους στο Άνω Νεοχώρι της Πανόρμου και να καταφύγουν στη στοργική αγκαλιά της μητέρας πατρίδος. Τότε λοιπόν και αυτοί, όπως όλοι οι τραγικοί συμπατριώτες τους, αφού άφησαν εκτός από την ακίνητη περιουσία τους και τα πάντα από την αντίστοιχη κινητή τους, πήραν μόνο μαζί τους, ως πολύτιμο θησαυρό και παρηγοριά στην τραγική τους αυτή Οδύσσεια, πολλά ή σχεδόν όλα τα ιερά κειμήλια των Εκκλησιών τους. Εικόνες, άγια λείψανα, άγια σκεύη, ιερά ευαγγέλια, ακόμη και κολυμβήθρες και πολυέλαιοι, που χρησιμοποιούσαν και που στόλιζαν μ" αυτούς τους ιερούς τους ναούς, αποτέλεσαν το πολύτιμο φορτίο τους εκείνες τις αποφράδες μέρες, που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν εσπευσμένα ό,τι αγαπητό και λατρευτό είχαν στα σπίτια και στα χωριά τους.
Το μοιραίο λοιπόν εκείνο Αύγουστο του 1922 οι ευσεβείς Νεοχωρίτες "άφησαν μεν άλλες περιουσίες και άλλα αγαθά στη χαμένη πατρίδα, όμως την Εικόνα του Σωτήρος δεν θέλησαν να την αποχωριστούν. Ήταν ότι πιο άγιο και ιερό είχαν, και δεν θα άφηναν να μαγαριστή από τους Αγαρηνούς. Άλλωστε στη μεγάλη περιπέτεια του ξεριζωμού τους και στις κακουχίες της διαδρομής σώθηκαν, όπως αυτόπτες διηγούνται, χάρις σε θαύμα της Εικόνος, που στάθηκε ο φύλακας και ο προστάτης του τυραννισμένου προσψυγικού λαού.
Μαζί με τον ιερέα π. Σωτήριο Μελίδη και άλλοι κάτοικοι του χωριού έτρεξαν και την πήραν από την Εκκλησία τους την τελευταία στιγμή. Ανάμεσά τους οι Ν. Τσίγγος, Σ. Γεωργούλιας, Σ. Πεξαράς, Ε. Μεραμίδου, Α. Μαυρουδή και άλλοι τολμηροί και πιστοί, οι οποίοι την κρατούσαν στα χέρια και στην αγκαλιά τους σαν αγαπημένο παιδί και ζητούσαν αδιάκοπα τη χάρη και τη βοήθειά της για να φτάσουν στην Ελλάδα ζωντανοί".
Μάλιστα, όπως μας είπε ο ίδιος κ. Παναγιώ της Γεωργούλιας, γιός του Σωτηρίου Γεωργούλια που αναφέραμε πιο πάνω, εφταετής (τότε) κατά τη διάρκεια της καταστροφής, θυμάται με κάθε σχεδόν λεπτομέρεια τα γεγονότα των μαύρων εκείνων ημερών. Για λόγους λοιπόν κυρίως πρακτικούς, αλλά και για να αποφύγουν κάθε απόπειρα του πειρασμού που θα προερχόταν είτε από εχθρούς είτε από "φίλους", φεύγοντας από το χωριό έβαλαν αρχικά την Άγια Εικόνα μέσα σε μπαούλο, το οποίο φόρτωσαν σε ζώο μαζί με άλλα μικρά αντικείμενα που πρόλαβαν να πάρουν απ" την Εκκλησία και τα σπίτια τους, επάνω δεσ" αυτά έβαλαν να καθήσει ο ίδιος γιατί δε μπορούσε να παρακολουθήσει το βηματισμό των μεγάλων.
Έτσι άρχισε η Οδύσσεια των ανθρώπων και οι περιπέτειες της "Άγιοσωτήρας", όπως έλεγαν από τότε την άγια Εικόνα.
Με την άφιξη των προσφύγων στην Ελλάδα δεν τελείωσαν και οι περιπέτειές τους. Πολλοί απ" αυτούς για πολύ ακόμη καιρό, περιπλανήθηκαν σχεδόν σ" όλα τα διαμερίσματα της πατρίδος μας έως ότου "καταστάλαξαν" σε κάποια πόλη ή χωριό, κυρίως της Βορείου Ελλάδος.
Το ίδιο ακριβώς έγινε και με τον ιερέα π. Σωτήριο Μελίδη και τους άλλους ενορίτες του από το Άνω Νεοχώριο της Πανόρμου. Κατεβαίνοντας από το χωριό τους κυνηγημένοι από την εκδικητική μανία των μουσουλμάνων, έφθασαν γεμάτοι αγωνία στην Πέραμο, όπου με τεράστιες δυσκολίες κατάφεραν να επιβιβαστούν σ" ένα απ" τα καράβια που βρίσκονταν εκεί. Ήδη οι φλόγες απ" την καιόμενη Πάνορμο ήταν τρομακτικά ορατές και ο απόηχος των οιμωγών και των θρήνων αυτών που δεν είχαν προλάβει να ξεφύγουν διαπερνούσε ανατριχιαστικά όλο τους το είναι.
Στην Ηρακλείτσα της Αν. Θράκης, όπου έφθαναν γεμάτοι θλίψη και απελπισία , έμειναν δύο περίπου μήνες. Μόνη τους παρηγοριά ο "θυσαυρός του μπαούλου". Εκεί κατέφευγαν και έλεγαν τον πόνο τους. Απ" την Ηρακλείτσα η "παρέα" του παπά-Σωτήρη έφθασε ατμοπλοϊκώς στην Καβάλα. Για 6-8 μήνες οι ευρύχωρες καπναποθήκες της πόλης θα γίνουν τ" "αρχοντικά" των προσφύγων.
Η άγια Εικόνα, η "Αγιοσωτήρα", πάντα στα χέρια τους. Δεν την αποχωρίζονται ούτε στιγμή. Σε κάθε μετακίνησή τους, μικρή ή μεγάλη, απαραίτητη σύντροφός τους η εικονογραφημένη Αγία μορφή του Κυρίου μας.
Στους Νικητές (Κάζελερ) θα ανεβούν την άνοιξη του 1923. Δεν θα έρθουν όλοι. Η ώρα του χωρισμού, που ξεκίνησε πριν από δέκα μήνες, ολοκληρώνεται τώρα. Οι μισοί περίπου Νεοχωρίτες θα μείνουν στην Καβάλα, τριανταπέντε με σαράντα οικογένειες θ" ανέβουν στο Ελαφοχώρι και μόλις ελάχιστα λιγότερες θα εγκατασταθούν στους Νικητές. Το κλίμα της περιοχής, γεμάτο υγεία και δροσιά, σ" αντίθεση με τις ελονόπληκτες περιοχές του κάμπου, σε συνδυασμό και με τη χρυσοφόρα απόδοση της καλλιέργειας του καπνού εκείνης της περιόδου και ιδιαίτερα η κατά κάποιο τρόπο ομοιότητα του τοπίου με την αγαπημένη τους πατρίδα, τους οδήγησε σ" αυτή την όχι και τόσο προνομιούχο σήμερα περιοχή.
Η Αγία Εικόνα, που ως τώρα ήταν ο κρίκος τους και το σύμβολό τους, τώρα δε "μπορεί" να ικανοποιήσει όλων τις επιλογές. Άλλοι στην Καβάλα, άλλοι στο Ελαφοχώρι, άλλοι στο Κάζελερ. Για λίγο διάστημα περιφέρεται η Εικόνα. Έρχεται κι αγιάζει τους Καβαλιώτες, ανεβαίνει στο Ελαφοχώρι, ξαναγυρνά στους Νικητές.
Ναός δεν υπάρχει σε κανένα από τα χωριά αυτής της περιοχής. Ο παπά-Σωτήρης, πάντα κοντά στους ενορίτες του, εκτελεί τα λειτουργικά του καθήκοντα, τις περισσότερες φορές, στην ύπαιθρο.
Ο δραστήριος Ιεράρχης της περιόδου αυτής αείμνηστος Χρυσόστομος, δεν μπορεί να κτίσει αμέσως παντού εκκλησίες. Εκμεταλλεύεται όμως κάθε "επιστητό". Στο Κάζελερ υπάρχει μουσουλμανικό τέμενος. Αυτό λοιπόν, με λίγες μετατροπές και τους προβλεπόμενους καθαρμούς, εγκαινιάζει ως προσωρινό ορθόδοξο ναό. Έτσι η Αγία Εικόνα, η "Άγιοσωτήρα", όπως την έλεγαν πάντα, βρήκε επιτέλους κατάλυμα. Όμως τα χρόνια περνούν. Οι συνθήκες της ζωής, όπως και οι άνθρωποι, αλλάζουν. Χάνεται η χρυσοφόρα απόδοση και αμοιβή του καπνού, και μαζί υποβαθμίζεται ο τόπος. Ο εμφύλιος πόλεμος στη συνέχεια θα δώσει το τελικό χτύπημα στην περιοχή. Οι άνθρωποι φεύγουν και πάλι για να σωθούν αλλά τώρα πια σκορπίζονται.
Η αγία Εικόνα μένει μόνη στην εγκαταλελειμμένη εκκλησία του χωριού. Οι προσκυνητές δε μπορούν εύκολα να την προσκυνήσουν. Παράλληλα ο κίνδυνος της κλοπής της είναι ιδιαίτερα μεγάλος. Έτσι, σημειώνει και πάλι ο π. Ιωακείμ: "Οι δυσμενείς αυτές επιπτώσεις του χρόνου και της ερημώσεως ανάγκασαν το εκκλησιαστικό συμβούλιο του Μακρυχωρίου να μεταφέρη για φύλαξη το ιερό κειμήλιο της θαυματουργικής Εικόνας στο δικό τους Ναό. Όμως η ενέργεια αυτή έδωσε αφορμή να διαμαρτυρηθούν οι κάτοικοι του Ελαφοχωρίου και τότε άρχισε μια διένεξη ανάμεσα στα δύο χωριά. Οι πρώτοι υποστήριζαν με βάση το Νόμο ότι η Εικόνα έπρεπε να παραμείνη στο Ναό του χωριού τους, όπου υπάγεται κοινοτικά και ενοριακά ο συνοικισμός των Νικητών. Οι δεύτεροι πάλι ισχυρίζονταν ότι η Εικόνα είναι δική τους πνευματική κλρονομιά, γιατί εκείνοι την μετέφεραν από τη Μικρασία και είχαν δικαιώματα επάνω της. Υπήρχαν επιχειρήματα κι από τις δύο μεριές και συνέχεια δινόταν αφορμές για να παίρνει διαστάσεις η διαφορά τους πάνω στο θέμα αυτό, μέχρι και αρπαγής του Κειμηλίου, που οδήγησε την υπόθεση ενώπιον της Δικαιοσύνης το έτος 1968 ". Οι δικαστικοί αυτοί αγώνες δεν ήταν καινούργοι. Είχαν ήδη αρχίσει περίπου αμέσως μετά το 1950. Η Εικόνα άλλοτε "πήγαινε" στο Ελαφοχώρι, άλλοτε"γυρνούσε" στο Μακρυχώρι.
Τελικά, για να ειρηνεύσουν όλοι και για να σταματήσει πλέον η διαμάχη των δύο αυτών χωριών, ο μητροπολίτης κυρός Αλέξανδρος αποφάσισε "να γίνη γυναικείο Ησυχαστήριο στους Νικητές και να παραμείνη η Εικόνα στην αρχική της θέση και να ανήκη σε όλους, που θα την ευλαβούνται και θα την τιμούν. Έτσι, με τη χάρη του Σωτήρος Χριστού, στις 26 Μαρτίου του 1969 εγκαταστάθηκαν σ" ένα μικρό σπιτάκι, πλάι στην Εκκλησία του χωριού, οι πρώτες Αδελφές και άρχισε από τότε η προσπάθεια για την αξιοποίηση του χώρου...". Χαρακτηριστικό είναι το έγγραφο με αριθμό πρωτ. 405/14-5-69 που έστειλε η Ιερά Μητρόπολη προς τη Νομαρχία Καβάλας, διαβιβάζοντας αίτημα των μοναστριών του Ησυχαστηρίου: " Συναφώς γνωρίζομεν υμίν ότι το Ησυχαστήριο των Νικητών, δημιουργηθέν παρ" ημών εν τω ερημωθέντι ομωνύμω χωρίω, φιλοδοξούμεν ν" αποτελέση μίαν όασιν παρηγοριάς και ελπίδος δι" ολόκληρον την περιοχήν, εξεταζομένου του θέματος από γενικωτέρας απόψεως και σκοπιμότητος, κατόπιν μάλιστα της εναποθέσεως εις τον αυτόθι Ιερόν Ναόν προς φύλαξιν και λατρείαν της θαυματουργού Εικόνος της θείας Μεταμορφώσεως πρός την οποίαν ο πληθυσμός της περιοχής τρέφει βαθύν σεβασμόν και πίστιν..".
Τα πρώτα βήματα του Αποστόλου Παύλου εδώ έγιναν το 49 μ.Χ. Το πρώτο κήρυγμα. «ΕΝΤΑΥΘΑ ΑΝΕΠΑΥΘΗΣΑΝ ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΙ ΣΙΛΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΥΣ ΠΡΩΤΗΝ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗΝ ΕΠΙΣΚΕΨΙΝ ΤΩΝ» δηλώνει η μαρμάρινη στήλη δίπλα στο καθολικό της Ιεράς Μονής Αγίου Αποστόλου Σίλα, τρία μόλις χιλιόμετρα από το κέντρο της Καβάλας. Οι δύο Άγιοι κατευθύνθηκαν στους Φιλίππους, όπου βάπτισαν την πρώτη Ευρωπαία Χριστιανή. Στο χώρο της βάπτισης της Λυδίας της Φιλιππησίας η Εκκλησία ύψωσε ναό- βαπτιστήριο.
Η θεραπεία της παιδίσκης, από τον Απόστολο Παύλο επέφερε την φυλάκισή του σε ένα κτίσμα. Οι χριστιανοί το διαμόρφωσαν σε μικρό ναΐσκο, που ανακαλύφθηκε από την Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Η ιερότητα του χώρου ενισχύεται από τα ερείπια τεσσάρων παλαιοχριστιανικών εκκλησιών. Στην μεγαλύτερη εξ αυτών, την Βασιλική Β", στις 29 Ιουνίου, εορτή του πολιούχου της Καβάλας Αποστόλου Παύλου, τελείται πανηγυρικός εσπερινός.
Μια ανεπανάληπτη εμπειρία γεμάτη κατάνυξη και συγκίνηση. Στο Παγγαίο όρος βρίσκεται η Μονή της Παναγίας Εικοσιφοίνισσας που χτίστηκε τον 4ο μ.Χ αιώνα από τον Όσιο Γερμανό. Μονή πολύπαθη που η σημερινή της ύπαρξη οφείλεται μόνο στην Αγάπη της Παναγίας.
Πάνω από το Χρυσόκαστρο ο επισκέπτης συναντά την επιβλητική Μονή του Αγίου Παντελεήμονα, στην περιοχή του παληού Χορτοκοπίου τη Μονή της Υπαπαντής, τη Μονή της Παναγίας Παγγαιώτισσας στο νέο Χορτοκόπι, ενώ στην Νικήσιανη μπορεί να επισκεφτεί τη Μονή του Αγίου Δημητρίου. Στην άλλη πλευρά του Νομού Καβάλας, στην περιοχή που περικλείεται από τα χωριά Μακρυχώρι, Ελαφοχώρι, Δύσβατο και Στεγνό, ακτινοβολεί η Μονή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος των Νικητών. Η θαυματουργή εικόνα της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Χριστού είναι ένα κειμήλιο που έφεραν Μικρασιάτες πρόσφυγες. Ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα της Ορθοδοξίας είναι το σκήνωμα του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, που φυλάσσεται στον ομώνυμο μεγαλοπρεπή ναό της Νέας Καρβάλης.
